تـعـهّـد سـیـاسـی بـرشـت ( بـخـش سـوّم )

نویسنده: تـوفـان آراز

فایل پی دی اف:تعهد سیاسی برشت 3

از مـجـمـوعـۀ آثـار لـنـیـن و Marx – Engels, Gesamtausgabe( مـارکـس – انـگـلـس، کـلّـیّـات)، کـه انـتـشـار یـافـتـه بـودنـد، ذکـری در نـوشـتـارهـای فـوق الـذکـر بـه مـیـان نـیـآمـده، بـا وجـودی کـه مـا آگـاهـیـم مـتـونـی از آن هـا مـورد مـطـالـعـۀ بـرشـت قـرار گـرفـتـه انـد. بـه عـنـوان مـثـال بـرشـت ضـمـن کـار بـا نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـیـش Die Massnahme( تـدبـیـر)( 1931) از نـوشـتـۀ لـنـیـن بـیـمـاری کـودکـی ” چـپ روی” در کـمـونـیـسـم(1920)، کـه جـزء جـلـد پـانـزدهـم چـاپ آلـمـانـی مـجـمـوعـۀ آثـار لـنـیـن بـود، اسـتـفـاده نـمـوده، هـم چـنـیـن در یـادداشـت هـایـی بـه تـدبـیـر اقـوالـی از لـنـیـن را از مـجـلـدات دیـگـر ایـن مـجـمـوعه نـقـل کرده اسـت. وانـگـهـی در زمان بـرشـت نـسـخـه هـای ارزان و عــوام پـسـنـد از بـرخـی از ایـن کـتـب جــداگـانـه طـبـع و نـشـر گـردیـده انـد. فـرد فـیـشـبـاخ(Fred Fischbach) در مـقـالـه اش ” Lʼevolution politique de  Bertolt Brecht: Les années  du grand ʺretournementʺ (1926 – 1929)”( تـکـامـل تـدریـجـی سـیـاسـی بـرتـولـت بـرشـت: سـال ” چـرخـش بـز رگ”( 1929- 1926))- مـنـدرج در شـمـارۀ مـتـعـلـق بـه 1973 سـالـنـامـۀ انـجـمـن بـیـن الـمـلـلـی بـر شـت Brecht heute / Brecht today( بـرشـت امـروز) – بـر ایـن اسـت، کـه بـرشـت مـطـمـئـنـاً کـلـیـات یـا در هـر حـال بـخـش اعـظـم کـلـیـات مـذکـور را بـایـد مـطـالـعـه کـرده بـاشـد( امـا بـدون ایـن کـه مـنـظـورش از مـتـون مـطـالـعـه شـده را روشـن سـازد). ایـن قـول فـیـشـبـاخ بـا تـوجـه بـه کـنـجـکـاوی مـفـرط و مـیـل سـیـری نـاپـذیـر بـرشـت بـه کـتـاب خـوانـی بـسـیـار مـحـتـمـل بـه نـظـر مـی رسـد( بـا وجـودی کـه نـمـی تـوان ایـن امـکـان را نـیـز نـادیـده گـرفـت، کـه بـرشـت در مـوارد زیـادی صـرفـاً مـطـالـبـی را بـا نـظـر بـه اسـتـفـاده در کـارهـای خـود انـتـخـاب و خـوانـده بـاشـد). بـرشـت بـه تـدریـج تـا انـدازه ای ادبـیـات سـیـاسـی گـرد آورده بـود. ولـکـر تـعـریـف مـی کـنـد، بـه تـقـاضـای بـرشـت در ژانـویـه 1934 ” صـنـدوق هـای کـتـاب” بـرشـت را از بـرلـیـن بـه سـونـدبـورگ²⁰ ارسـال نـمـودنـد، کـه از جـمـلـه حـاوی مـجـلـدات نـشـریـۀ نـظـری سـوسـیـال دمـوکـراسـی آلـمـان Neue Zeit( زمـان نـو) بـودنـد. نـیـز بـرشـت در پـائـیـز 1933 در نـامـه ای بـه ویـگـل، کـه در آن نـقـطـه زمـانـی در مـسـکـو اقـامـت داشـت، از او درخـواسـت نـمـود تـا ” در صـورت امـکـان یـک نـسـخـۀ کـامـل از آثـار مـارکـس و لـنـیـن را، هــم چـنـیـن شـمـاره هــای سـال هــای ســوم و چـهـارم نـشـریـه Banner des Marxismus ( پـرچـم مـارکـسـیـسـم)[ بـا نـشـریـۀ مـشـابـهـی بـه نـام Unter dem Banner des Marxismus( زیـر پـر چـم مـارکـسـیـسـم)، مـنـتـشـر شـده در مـسـکـو، اشـتـبـاه نـشـود] را تـهـیـه نـمـایـد.”

از قـرایـن پـیـداسـت کـه بـرشـت نـه فـقـط خـود را بـا بـیـنـش مـارکـسـیـسـتـی نـویـنـش مـشـغـول دا شـتـه بـود، بـلـکـه مـصـر بـود آن را بـیـن دیـگـران نـیـز تـرویـج کـنـد. فـریـتـس اسـتـرنـبـرگ(Fritz Sternberg)( 1963- 1895)در کـتــابـش تـحـت عـنـوان Der Dichter und die Ratio, Erinnerungen an Bertolt Brecht ( نـویـسـنـده و نـسـبـت، خـاطـراتـی از بـرتـولـت بـرشـت)( 1963) روایـت می کـنـد، که او نـوشـتـه هـای کـوچـکـی از مـارکـس و انـگـلـس را بـرای بـرشـت فـراهـم آورده بـود، و بـرشـت خـود 5 نـسـخـه مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت، تـکـامـل سـوسـیـالـیـسـم از واهـی بـه عـلـم از انـگـلـس و دیـگــر نـوشـتـه هـای مـارکـسـیـسـتـی، از آن مـیـان جـزوه ای از شـخـص اسـتـرنـبـرگ( احـتـمـالاً Marxistische Probleme ( مـسـائـل مـارکـسـیـسـم)( 1928)) را بـه دسـت آورده بـود.

چـنـان کـه در پـیـش گـفـتـه شـد، بـرشـت ابـتـداء بـه مـطـالـعـۀ آثـار عـمـده پـرداخـت، و بـه قـدر کـا فـی از کـمـک ویـگـل و هـائـوپـتـمـان بـهـره مـنـد گـردیـد. بـرشـت هـم چـنـیـن در نـامـه ای بـه بـرنـهـارد فُـن بـرنـتـانـو(Bernhard von Brentano)( 64- 1901)²¹ از او سـئـوال کـرد، آیـا مـی تـوانـد مـددکـار ” او در تـهـیـۀ مـجـمـوعـه ای کـوچـک از ادبـیـاتـی کـه رهـنـمـون یـک روشـنـفـکـر در مـطـالـعـۀ وجـوه اسـاسـی مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک بـاشـنـد، گـردد؟ یـعـنـی احـتـمـالاً نـشـان دادن نـکـات نـسـبـةً پـراکـنده (doch verstreuten) در ادبـیـات هـگـل، مـارکـس، انـگـلـس و غـیـره. ابـتـداء بـه ایـن هـا بـایـد رسـیـد گـی کـرد!” اولاً جـالـب اسـت کـه بـرشـت مـشـخـصـاً نـظـر بـرنـتـانـو – بـا آگـاهـی سـطـحـی او از مـار کـسـیـسـم – را در خـصـوص ” وجـوه اسـاسـی مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک” جـویـا شـد! دومـاً تـاریـخ ایـن نـامـه، اکـتـبـر 1928، در خـور مـلاحـظـه اسـت،کـه دو سـال پـس از تـاریـخـی مـی بـاشـد، کـه بـرشـت غـرق خـوانـدن سـرمـایـه بـوده اسـت. ایـن مـورد پُـرسـه ای بـرمـی انـگـیـزد: آیـا بـرشـت واقـعـاً چـقـدر مـطـالـعـه کـرده یـا تـا چـه انـدازه مـواد مـطـالـعـه کـرده را فـهـمـیـده اسـت؟ آیـا واقـعـاً او خـود ” نـکـات نـسـبـةً پـراکـنـده” دربـارۀ مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک در سـرمـایـه نـیـافـتـه اسـت؟ آیـا او نـفـهـمـیـده اسـت، کـه تـوصـیـف مـارکـس در جـلـد اول سـرمـایـه در کـلـیـتـش یـگـانـه تـوصـیـف مـنـسـجـم مـاتـریـا لـیـسـم دیـالـکـتـیک مـی بـاشـد؟ جـسـت و جـوی بـرشـت در پـی ” نـکـات نـسـبـةً پـراکـنـده” از آن جـا تـعـجـب آورسـت، کـه در آن سـال هـا بـرای نـخـسـتـیـن بـار آثـار مـهـمـی بـه مـقـصـود قـابـل فـهـم سـاخـتـن نـظـریات مـارکـس و انـگـلـس انـتـشـار یافـتـه انـد: اثـر جـوانـی مـارکـس و انـگـلـس: Die deutsche Ideologie ( ایـدئـولـوژی آلـمـانـی) در 1926، اثــر انـگــلـس: Dialektik der Natur( دیـالـکـتـیـک طـبـیـعـت) در 1925، اثـر لـنـیـن: مـاتـریـالـیـسـم و امـپـیـریـوکـریـتـیـسـیـسـم در 1927. آیـا بـرشـت بـا ایـن آثـار آشـنـایـی نـداشـتـه، یـا از ظـرفـیـت فـهـم آن هـا بـرخـوردار نـبـوده، و لـذا از بـرنـتـانـو درخـوا سـت کـمک بـرای یـافـتـن ” نـکـات نـسـبـةً پـراکـنـده” نـمـوده اسـت؟

رابـطـۀ بـرشـت بـا بـرنـتـانـو را مـی تـوان نـمـونـه ای از رابـطـۀ او بـا بـسـیـاری کـسـان تـلـقـی نـمـود، کـه مـورد انـزجـار حـزبـیـون قـرار داشـتـنـد. بـرنـتـانـو در مـهـاجـرت در نـکـات مـهـمـی از دو سـتـانـش در جـنـاخ چـپ فـاصـلـه گـرفـت. او تـمـایـل بـه ” ضـدفـاشـیـسـت بـودن” نـداشـت. ( خـوانـنـد گـان عـلاقـمـنـد بـه آشـنـایـی بـا مـوضـع و نـظـریـات بـرنـتـانـو مـی تـوانـنـد خـاطـرات او بـا عـنـوان Du Land der Liebe( تـو کـشـور عـزیـزم)( 1952) را مـطـالـعـه نـمـایـنـد.) عـلـی رغـم عـدم تـوافـق بـیـن بـرشـت و بـرنـتـانـو، بـرشـت چـنـد سـال مـکـاتـبـه بـا بـرنـتـانـو را ادامـه داد؛ بـا عـلاقـه کـتـب او را خـو انـد؛ کـوشـیـد هـمـزبـانـی شـان را حـفـظ نـمـایـد. آخـریـن نـامـۀ بـرشـت بـه بـرنـتـانـو بـه تـاریـخ 1937 مـی بـاشـد. گـفـتـنـی اسـت در دوائـر و ارگـان هـایـی در مـهـاجـرت، تـحـت کـنـتـرل حـزب، از ایـن اصـل پـی روی مـی گـشـت، کـه هـر کـس بـا دیـگـران نـبـود، بـر ضـد دیـگـران بـود، و مـی بـایـد آلا یـیـده شـود! بــر ایـن اصـل بـود کـه بـه عـنـوان مـثـال بــرنـتـانـو در نـشــریـه Internationale Literatur ( ادبـیّـات بـیـن الـمـلـلـی) در بـهـار 1934 از سـوی فـرانـتـس لـشـنـیـتـزر(Franz Lechnitzer)( 67- 1905) آلایـیـده شــد، و بـلافـاصـلـه پـس از ایــن امـر، بـرشـت ضـمـن نـامـه ای بـه بـرنـتـانـو نـوشـت: ” امـیـدوارم آن مـزخـرف گـویـی احـمـقـانـه در ادبـیّـات بـیـن الـمـلـلـی شـمـا را زیـاد از جـا در نـبـرده بـاشـد، مـعـلـوم اسـت کـه بـه کـل بـی مـعـنـی اسـت. مـیـل پـلـیـد بـی مـحـتـوی.” ” دیـگـران” بـا ایـن گـو نـه واکـنـش بـرشـت درقـبـال لـعـن هـای تـجـویـزشـدۀ گـونـاگـون یـقـیـنـاً آشـنـا بـودنـد. بـرشـت در نـامـه ای بـه سـرگـی تـرچـاکُـف(Sergej Tretjakov)(مـقـتـ.1939-1892)²² در خـاتـمـۀ 1933 نـوشـت: ” مـن در هـر مـوردی مـی شـنـوم، کـه بـه فـاشـیـسـت یـا تـروتـسـکـیـسـت یـا بـودیـسـت یـا خـدا مـی دانـد بـه چـه چـیـز دیـگـری تـبـدیـل شـده ام.”

یـک گـواه مـطـالـعـه شـدن ادبـیـات لـنـیـن بـه وسـیـلـۀ بـرشـت هـمـیـن تـرچـاکُـف اسـت، کـه در 1934 مـی نـویـسـد: ” بـر رف قـفـسـه کـتـابـچـه هـای حـاوی دانـش دربـارۀ عـمـل انـسـان قـرار دارنـد – از لـنـیـن، کـه بـرشـت بـا صـدای بـلـنـد از آن هـا مـی خـوانـد – یـا صـحـیـح تـر بـا هـمـان اشـتـیـاق بـی حــدی کـه زیـبـایـی شـنـاسـان زیــادی قــطـعـات و اشـعــار [ مــارکــوس تــولــیـوس(Marcus Tullius )]سـیـسـرون(Cicero)[ 43- 106 ق.م] یـا [ پــوبـلـیــوس ویــرژیـلـیـوس مـارو(Publius Virgilius Maro)] ویـرژیـل(Virgile)[ 19- 70 ق.م] را بـا وزن مـی خـوانـنـد.”

سـخـنـرانـی هـای اسـتـالـیـن: ” اسـاس لـنـیـنـیـسـم” و ” مـسـائـل لـنـیـنـیـسـم” بـه تـرتـیـب در سـال هـای 1924 و 1926 بـه آلـمـانـی درآمـدنـد، و در 1928 چـاپ اول آلـمـانـی مـنـتـخـب نـطـق هـا و مـقـالات اسـتـالـیـن تـحـت عـنـوان Probleme des Leninismus( مـسـائـل لـنـیـنـیـسـم) انـتـشـار یـافـت. فـراهـم سـاخـتـن و مـطـالـعـۀ نـوشـتـه هـای اسـتـالـیـن اهـمـیـت مـرکـزی در سـمـنـتـی کـردن اسـتـنـبـاط اسـتـالـیـنـیِ مـارکـسـیـسـم – لـنـیـنـیـسـم در جـنـبـش کـمـونـیـسـتـی بـیـن الـمـلـلـی و در ” اسـتـالـیـنـیـسـتـی سـازی” احـزاب کـمـونـیـسـتـی در خـارج از اتـحـاد شـوروی کـسـب نـمـود. آیـا بـرشـت نـوشـتـه هـای اسـتـالـیـن²³ را نـیـز مـطـالـعـه مـی کـرد؟ چـنـیـن چـیـزی در ادبـیـات شـرح حـالـی دربـاب بـرشـت تـأیـیـد نـمـی شـود؛ نـه در شـرح وقـایـع زنـدگـی بـرشـت، نـه در تـوصـیـف هِـشـت از بـرشـت در مـجـمـوعـۀ Schriftsteller der Gegenwart( نـویـسـنـدۀ زمـان حـاضـر)( 1969)، نـه در کـتـاب شـرح حـالـی او و نـه در کـتـاب شـومـاکـر. ولـی اگـر بـرشـت نـوشـتـه هـای اسـتـالـیـن را مـطـالـعـه نـنـمـوده بـاشـد، حـداقـل بـا آن هـا آشـنـا بـوده، و مـؤیـد ایـن نـامـه ای از بـرشـت بـه کـورش در بـهـار 1934 مـی بـاشـد، کـه در آن بـرشـت تــوأم بـا بـعـضـی پـرسـش هــا از کــورش، بــه او مـی نــویـسـد: ” ضـمـنـاً چـطـور اسـت یـک انـتـقـاد از مـسـائـل لـنـیـنـیـسـم اسـتـالـیـن بـه عـمـل آورد؟”²⁴ در داوری درمـورد رویـکـرد سـیـاسـی بـرشـت ازجـمـلـه تـوجـه بـه ایـن نـامـۀ شـامـل دعـوت بـرشـت از کـورش – شـخـصـی از دیـدگـاه حـزب رافـضـی، دشـمـن مـرتـد حـزب و اخـراجـی از آن – بـه انـتـقـاد از نـوشـتـۀ اسـتـالـیـن، رهـبـر پـیـشـوامـانـنـد جـنـبـش کـمـونـیـسـتـی مـهـم اسـت. پـژوهـشـگـران بـرشـت مـعـمـولاً ایـن نـامـۀ بـرشـت بـه کـورش را مـسـکـوت گـذارده انـد، آن چـه کـه مـسـلـمـاً در خـور ایـراد و سـر زنـش مـی بـاشـد.

واضـح اسـت بـعـضـی نـویـسـنـدگـان ایـن گـونـه مـطـالـب دارای آشـنـایـی نـابـسـنـدۀ تـعـجـب آوری بـا ادبـیـات سـوسـیـالـیـسـتـی و مـارکـسـیـسـتـی مـنـتـشـر شـده بـه زبـان آلـمـانـی هـسـتـنـد. بـه عـنـوان نـمـونــه ایــوا کـریـلـیـشـیـم(Eva Kreilisheim) در رسـالـه اش بـا عـنـوان “Bertolt Brecht und Sowjet union “( بـرتـولـت بـرشـت و اتّـحـاد شـوروی)( 1969) ضـمـن رجـوع دادن بـه مـقـالـه ای از کـیـت رولـیـک ویـلـر(Käthe Rülicke – Weiler)( 92- 1922) مـی نـویـسـد، کـه نـوشـتـه هـای مـخـتـلـف لـنـیـن ” بـه آلـمـانـی از 1927 به بـعـد در دسـتـرس بـودنـد.”(seit 1927 in deutscher Sprache greifbar waren ) مـقـالـۀ رولـیـک ویـلـر، کـه کـریـلـیـشـیـم در رسـالـه اش بـه آن رجـوع مـی دهـد، دارای عـنـوان”Seitdem hat die welt ihre Hoffnung, Brecht in der USSR”( از آن زمـان دنـیـا امـیـدوارسـت، بـرشـت در اتّـحـاد جـمـاهـیـر شـوروی سـوسـیـالـیـسـتـی) مـی بـاشـد، و در نـشـریـۀ ادبـیّـات نـویـن آلـمـان( فـوریـه 1968) درج شـده. در آن جـا رولـیـک ویـلـر مـی نـویـسـد: ” بـرشـت آثـار لـنـیـن دولـت و انـقـلاب[ 1917]، امـپـریـالـیـسـم بــه مـثـابــه بــالاتــریـن مــرحـلـه ســرمـایــه داری[ 1917]، دو نـوع تـاکـتـیـک سـوسـیـال دمـوکـراسـی در انـقـلاب دمـوکـراتـیـک[ 1905] را مـطـالـعـه کـرد، کـه بـه زبـان آلـمـانـی از 1927 انـتـشـار یـافـتـنـد، و پـس از آن جـزو صـورت کـتـب را هـنـمـای بـرشـت گـردیـدنـد.” در مـورد کـتـاب امـپـریـالـیـسـم بـه مـثـابـه بـالاتـریـن مـرحـلـه سـرمـایـه داری گـفـتـه شـود، کـه تـرجـمـۀ آلـمـانـی ایـن کـتـاب بـرای نـخـسـتـیـن بـار در سـال 1921 بـرای انـتـر نـاسـیـونـال کـمـونـیـسـتـی از سـوی ” انـتـشـارات کـارول هـویـم”(Carol Hoym) در هـامـبـورگ مـنـتـشـر شـده، سـپـس جـزء مـجـمـوعـۀ Marxistische Bibliotek( کـتـابـخـانـۀ مـارکـسـیـسـتـی) در 1926 بـاز نـشـر شـده اسـت. نـخـسـتـیـن چـاپ آلـمـانـی کـتـاب دولـت و انـقـلاب در سـال 1918 بـا تـیـراژ 20000 نـسـخـه – تـیـراژی بـزرگ بـر حـسـب شـرائـط زمـان – و دومـیـن چـاپ آن در 1919 مـنـتـشـر گـشـتـه، بـعـد هـم چـنـیـن بـه صـورت جـلـد دهـم مـجـمـوعـۀ Elementarbücher des Kommunismus( کـتـب مـقـدّمـاتـی کـمـونـیـسـم) نـشـر یـافـتـه اسـت. کـتـاب دو نـوع تـاکـتـیـک سـوسـیـال دمـوکـراسـی در انـقـلاب دمـوکـراتـیـک نـیـز تـا سـال 1931 در دسـتـرس نـبـوده، آن ابـتـداء در سـال مـزبـور بـه صـورت جـلـد هـشـتـم مـجـمـوعـۀ آثـار لـنـیـن (چـاپ آلـمـانـی) انـتـشـار یـافـتـه، یـک چـاپ آلـمـانـی زبـان نـیـز در سـال 1932 در اتـحـاد شـوروی – عـلاوه بـر چـاپ روسـی آن در 1905 – مـنـتـشـر شـده اسـت. هـم چـنـیـن ایـن کـتـاب در 1932 جـزء جـلـد سـوم Lenins Ausgewählte( مـنـتـخـب آثـار لـنـیـن) و سـپـس در 1934 جـزء مـجـمـوعـۀ Bibliotek des Marxismus – Leninismus( کـتـابـخـانـۀ مـارکـسـیـسـم – لـنـیـنـیـسـم) انـتـشـار یـافـتـه اسـت.

ضـمـنـاً در ایـن رابـطـه نـگـاهـی بـه ” بـایـگـانـی بـرشـت” در آلـمـان نـیـز جـالـب اسـت. تـا سـال هـای اول دهـۀ 80 در “Bestandsverzeichnis”( فـهـرسـت ذخـیـره)، جـلـد 4، صـفـحـۀ 195، شـمـارۀ 20228، مـتـعـلـق بـه ایـن بـایـگـانـی، دو نـسـخـه مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت ثـبـت شـده بـودنـد، کـه بـرشـت یـقـیـنـاً بـایـد یـکـی از آن هـا را بـرای درآوردن اثـر بـه شـعـر  بـه کـار بـرده بـاشـد، زیـرا سـطـور یـکـی از آن هـا بـخـشـاً شـمـاره بـنـدی و زیـرشـان خـط کـشـیـده شـده بـود، و یـادداشـت هـای دسـت نـوشـتـۀ گـونـاگـونـی بـه احـتـمـال قـریـب بـه یـقـیـن ازآنِ بـرشـت نـیـز در آن بـه چـشـم مـی خـورد. دو نـسـخـه از یـک چـاپ یـکـسـان بــودنـد؛ آن هـا از داخـل دو نـسـخـه از کـتـاب هـمـانـنـدی پـاره و جـداگـشـتـه، و شـمـارۀ صـفـحـات شـان، 239- 202، نـیـز بـه ثـبـت رسـیـده بـود. بـایـگـانـی نُـسَـخ مـذکـور را چـنـیـن مـشـخـص سـاخـتـه بـود: ” دو نـسـخـه از یـک چـاپ بـا هـویـت نـا مـعـلـوم.”(2. Expl. e. nicht identifizierte Ausgabe ) در صـورتـی کـه شـمـارۀ صـفـحـات جـدا شـده جـزء جـلـد اول Marx – Engels: Ausgewählte Schriften in zwei Bänden( مـارکـس – انـگـلـس: مـنـتـخـب آثـار در دو جـلـد)( مـسـکـو، 1934) بـودنـد؛ مـنـتـخـبـی بـا انـتـشـار وسـیـع و پــرخـوانـنـده در جـنـبـش کـمـونـیـسـتـی در دهـۀ 30. واضـح بـود، کـه مـسـئـولـیـن ” بـایـگـانـی بـرشـت” بـه خـود زحـمـت تـحـقـیـق ایـن مـوضـوع را پـیـش از تـنـظـیـم ” فـهـرسـت ذخـیـره” شـان نـداده بـودنـد!

اشـخـاص و نمایش ها

قـدر مـسـلـم بـرشـت بـا مـارکـسـیـسـم صـرفـاً از طـریـق مـطـالـعـه اشـتـغـال نـیـافـتـه اسـت. او تـوأمـاً از مـسـاعـدت و روشـنـگـری هـای دیـگـران بـهـره ور گـردیـده، در گـفـت و گـوهـا و بـحـث هـا شـرکـت جـسـتـه اسـت.

 هِـشـت روایـت مـی کـنـد، بـرشـت از رهـگـذر گـفـت و گـوهـا بـا دانـشـمـنـدان مـارکـسـیـسـت در جـسـت و جـوی صـراحـت بـود. و در نـقـاط زیـادی در ادبـیـات دربـاب بـرشـت اسـامـی چـنـیـن دا نـشـمـنـدان مـارکـسـیـسـتـی ذکـر شـده اسـت: زبـان شـنـاس بـنـجـامـیـن، جـامـعـه شـنـاس و اقـتـصـاددان اسـتـرنـبـرگ، حـقـوق دان و سـیـاسـتـمـدار کـورش، عـضـو قـدیـم حـزب و رهـبـر آمـوزش دونـکـر. طـبـیـعـةً در روابـط مـخـتـلـف اسـامـی دیـگـران نـیـز بـرده شـده اسـت. ولـی ایـنـان مـهـم تـریـن هـا بـوده انـد. ضـمـنـاً بـه ویـژه از سـازمـان آمـوزشـی کـمـونـیـسـتـی ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی”(Marx istische Arbeiterschule(MASCH)) سـخـن گـفـتـه شـده اسـت.

از بـیـن مـنـابـع در رابـطـه بـا ایـن مـوضـوع مـا در دو مـنـبـع، کـه مـعـمـولاً مـنـابـع نـمـونـه و مـو ثـق بـه شـمـار آمـده انـد، بـا وجـود ایـن کـه آن هـا بـه هـیـچ وجـه خـالـی از ایـراداتـی نـیـسـتـنـد، و از بـعـضـی از ایـن ایـرادات نـیـز در بـررسـی مـا سـخـن رفـتـه، تـأمـل خـواهـیـم کـرد.

یـکـی از ایـن مـنـابـع شـرح حـال بـرشـت بـه گـزارۀ شـومـاکـر مـی بـاشـد. او مـی نـویـسـد: [ بـرای بـرشـت] مـهـم در مـطـالـعـۀ جـامـعـه شـنـاسـی و از طـریـق آن مـارکـسـیـسـم، فـریـتـس اسـتـرنـبـرگ بـود، کـه در آن زمـان کـتـابـی دربـارۀ امـپـریـالـیـسـم بـیـرون داده بـود. (…) در دهـۀ 50 اسـتـرنـبـرگ در زمـرۀ مـبـلـغـیـن جـنـگ سـرد بـود. (…) در 1929 آشـنـایـی بـا والـتـر بـنـجـامـیـن اهـمـیـت داشـت. (…) بـعـد تـا زمـانـی کـارل کـورش وزیـر فـرهـنـگ کـمـونـیـسـت در دولـت کـارگـری در تـوریـنـگـن، سـپـس اخـراجـی از ک.پـی.دی بـه عـلـت عـدم شـنـاخـت بـسـنـدۀ نـظـریـۀ لـنـیـن دربـارۀ انـقـلاب، کـه پـس از 1925 تـوسـط کـمـیـتـۀ مـرکـزی تـالـمـانـی نـمـایـنـدگـی مـی گـردیـد[ مـنـظـور تـوسـط کـمـیـتـۀ مـرکـزی در دورۀ رهـبـری ارنـسـت تـالـمـان(Ernst Thälmann)(مـقـتـ.1944- 1886) بـر حـزب کـمـو نـیـسـت آلـمـان]، و [ بـرشـت] سـخـنـرانـی او را دربـارۀ ” زنـده و مُـرده در مـارکـسـیـسـم” در مـدرسـۀ کـارگـری ک.پـی.دی در بـرلـیـن شـنـیـد، بـه اضـافـۀ سـخـنـرانـی هـرمـان دونـکـر دربـارۀ مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک و تـاریـخـی را.”

 مـنـبـع دیـگـر شـرح حـال بـرشـت بـه گـزارۀ هِـشـت مـی بـاشـد. او مـی نـویـسـد: ” بـرشـت در ایـن زمـان[ مـنـظـور بـهـار 1926 و بـعـد] بـه تـعـمـیـق تـمـاس هـایـش بـا روشـنـفـکـران و کـارگـران پـیـش رو پـرداخـت. او بـه ام.آ.اس.ثـی.اچ، مـدرسـۀ کـارگـری کـمـونـیـسـتـی، در بـرلـیـن مـی رفـت و دربـارۀ کـارهـایـش بـا دانـش آمـوزان و آمـوزگـاران، از آن مـیـان هـرمـان دونـکـر، فـریـتـس اسـتـرنـبـرگ و کـارل کـورش بـحـث مـی کـرد.”

چـنـان کـه مـلاحـظـه مـی گـردد، شـومـاکــر و هِــشـت کـامـلاً مــوافـق نـیـسـتــنـد. شـومـاکـر ابـتـداء اسـتـرنـبـرگ و بـنـجـامـیـن را جـداگـانــه ذکــر مـی کــنـد، سـپــس کــورش و دونـکــر را بــه اتـفـاق در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی”( یـا بـه قـول او ” مـدرسـۀ کـارگـری کـمـونـیـسـتـی”). امـا هِـشـت از اسـتـرنـبـرگ بـه اتـفـاق آن دو تـن دیـگـر نـام مـی بـرد، و بـنـجـامـیـن را ذکـر نـمـی کـنـد. ایـن تـنـهـا انـعـکـاس ضـعـیـفـی از آشـفـتـگـی مـوجـود در بـیـش تـر مـنـابـع اسـت، کـه در آن هـا اسـامـی هـم در را بـطـه بـا یـکـدیـگـر و هـم در رابـطـه بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” جـا بـه جـا مـی شـونـد.

تـفـاوت هـای زیـاد مـنـابـع دربـاب بـرشـت خـوانـنـدگـان آن هـا را در مـورد بـعـضـی تـوضـیـحـات شـان دچـار شـک و تـردیـد مـی سـازد. دربـارۀ ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” بـه گـویـیـم، کـه آن یـکـی از مـؤسـسـات ک.پـی.دی بـود. اولـیـن شـعـبـۀ آن در سـال هـای 27- 1926 در مـکـانـی بـا 8 آمـوزگـار، 19 دورۀ شـبـانـه و 146 شـرکـت کـنـنـده دایـر گـردیـد. بـعـد بـه تـدریـج فـعـالـیـت آمـوزشـی ایـن مـدرسـه بـا گـشـایـش شـعـبـات دیـگـری در بـرلـیـن تـوسـعـه داده شـد. طـی سـال هـای 31- 1930 بـیـش از 160 آمـوزگـار در شـعـبـات مـدرسـه بـه تـدریـس اشـتـغـال داشـتـنـد، و در حـدود 2000 دورۀ شـبـانـه بـا شـرکـت قـریـب 4000 نـفـر بـرگـذار شـدنـد. دامـنـۀ فـعـالـیـت آمـوزشـی ایـن مـدرسـه هـم چـنـیـن بـه بـرانـدو نـبـورگ در حـومـۀ بـرلـیـن و سـائـر شـهـرهـای آلـمـان گـسـتـرده گـردیـد. آمـوزش عـمـدةً شـامــل رو شـنـگـری سـیـاسـی بـر اسـاس مـارکـسـیـسـتـی – لـنـیـنـیـسـتـی و بـه طـور جـنـبـی فـراگـیـرنـدۀ ادبـیـات، تـئـاتـر و هـنـرهـای دیـگـر، مـطـبـوعـات، تـنـدنـویـسـی، زبـان، گـردش هـای تـعـلـیـمـی گـونـاگـون و غـیـره بـود. رهــبـری ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” را جـامـعـه شـنـاس لازلـو رادوانـی(László Radványi)( 78- 1900) بـا نـام آلـمـانـی یـوهـان( یـوهـان لـورنـز) اشـمـیـتJohann(Johann – Lorenz) Schmidt عـهـده دار بـود، و دونـکـر یـکـی از نـیـروهـای هـادی مـدرسـه بـه شـمـار مـی رفـت؛ دو ره هـای نـظـری دونـکـر جـزء ثـابـت و مـهـمـی از کـار آمـوزشـی را تـشـکـیـل مـی دادنـد. حــال نـظــری مـی افـکـنــیــم بــه اشـخـاصـی کــه در مـنـابــع بــه عــنـوان آمــوزش دهـنــدگــان و هـمـصـحـبـتـان بـرشـت ذکـر گـردیـده انـد.

ابـتـداء بـنـجـامـیـن. او زبـان شـنـاس، رسـالـه نـگـار و مـفـسـر ادبـیـات بـود، و تـحـت هـنـایـش الـهـیـات یـهـودی و مـارکـسـیـسـم قـرار داشـت. انـدیـشـه هـای او در دهـۀ 60 مـکـان بـااهـمـیـتـی در بـحـث هــای فـرهـنـگـی در غــرب کـسـب نـمـود. بــرشـت تــوســط آسـیـا لاسـیـس(Asja Lācis)(1979- 1891) در بـهـار 1929 بـا بـنـجـامـیـن آشـنـایـی یـافـت، و بـیـن آن دو جـریـان تـبـادل نـظـر بـرقـرار گـردیـده، ادامـه یـافـت. بـنـجـامـیـن در دورۀ تـبـعـیـد زمـانـی بـا بـرشـت در جـزیـرۀ فـیـن هـمـمـنـزل بـود. او ضـمـن فـرار از نـازیـسـت هـا در سـال 1940 در مـرز فـرانـسـه – اسـپـانـیـا خـودکـشـی کـرد. بـنـجـامـیـن دارای هـیـچ ارتـبـاطـی بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” نـبـود، و چـنـیـن ارتـبـاطـی در ادبـیـات دربـاب بـرشـت نـیـز ذکـر نـمـی شـود. بـنـجـامـیـن در زمـرۀ اشـخـاص نـاخـواسـتـۀ ک.پـی. دی مـحـسـوب مـی گـردیـد، و انـدیـشـه هـا و نـظـریـات او بـدعـت آمـیـز تـلـقـی مـی شـدنـد. لاسـیـس در خـاطـراتـش Revolutionär im Beruf( انـقـلابـی در روش زنـدگـی)( 1971) روایـت مـی کـنـد، کـه او در سـال هـای 29- 1928 در بـرلـیـن اغـلـب بـا سـه بـی: بـرشـت، بـشـر و بـنـجـامـیـن مـعـاشـرت دا شـت، و ادامـه مـی دهـد: ” یـک بـار مـا بـحـثـی در یـک دائـرۀ نـزدیـکـان در مـنـزل بـشـر داشـتـیـم. چـنـد نـویـسـنـدۀ پـرولـتـاریـایـی و بــرشـت نــیـز حـضـور داشـتـنـد. بـیـن بـشـر و بـرشـت بـحـث دربــارۀ ادبـیـات درگـرفـت. مـن از بـرشـت طـرف داری کـردم. بـشـر از مـن خـواسـت بـا او بـه راهـرو بـه روم و آن جـا بـا عـصـبـانـیـت گـفـت: چـه خـیـال کـرده ای! تـو از مـسـکـو مـی آیـی و طـرف یـک نـویـسـنـدۀ خُـرده بـورژوایـی را مـی گـیـری؟ هـم چـنـیـن گـفـت: تـو جـزو مـحـفـل نـابـابـی شـده ای: بـرشـت بـه عـلاوۀ بـنـجـامـیـن.” رابـطـۀ بـرشـت بـا بـنـجـامـیـن بـه هـیـچ وجـه پـسـنـد ک.پـی.دی نـبـود. کـل ایـن جـوّ بـی اعـتـمـادی و کـوتـه نـگـری حـزبـی در طـرز گـفـت و گـوی شـومـاکـر از بـرشـت پـنـهـان نـگـاه داشـتـه مـی شـود.

ولـیـکـن سـه شـخـص دیـگـر: اسـتـرنـبـرگ، کـورش و دونـکـر در ارتـبـاط مـسـتـقـیـم بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” قـرار داده شـده انـد. اسـتـرنـبـرگ بـیـهـوده در جـسـت و جـوی وجـه اشـتـراکـی بـیـن مـارکـسـیـسـم و صـهـیـونـیـسـم بـود. از او در پـائـیـز 1926 اولـیـن کـتـابـش Der Imperialismus( امـپـریـالـیـسـم) انـتـشـار یـافـتـه بـود. بـه قـول شـخـص وی او بـا بـرشـت در بـهـار 1927 آشـنـا گـشـت. اسـتـرنـبـرگ دارای مـوضـع چـپ ریـشــه ای بـود، و خـود را مــارکـسـیــسـت اسـتـنــبـاط مــی نـمــود. او بـعــضـی مـتــون مــار کـسـیـسـتـی بـه بـرشـت مـعـرفـی کـرد، و بـا او در مـوضـوعـات هـنـر و جـامـعـه بـه بـحـث پـرداخـت. آن دو دربـارۀ مـوضـوعـاتـی مـوافـق، دربـارۀ مـوضـوعـاتـی مـخـالـف بـودنـد. اسـتـرنـبـرگ دربـارۀ رو یـکـرد سـیـاسـی بـرشـت مـی گـویـد، کـه ” هـمـفـکـری او بـا حـزب کـمـونـیـسـت بـود”، درحـالـی کـه او ( اسـتـرنـبـرگ) حـزب را بـه صـورت یـک “عـامـل مـثـبـت ” در حـیـات سـیـاسـی درک نـمـی کـرد. عـلـی رغـم ایـن کـه هـرگـز رابـطـۀ دوسـتـانـه ای بـیـن بـرشـت و اسـتـرنـبـرگ پـدیـد نـیـآمـد، آن دو بـه عـنـوان طـرفـیـن مـبـاحـثـه بـسـیـار بـه هـم عـلاقـمـنـد بـودنـد. اسـتـرنـبـرگ در جـزیـرۀ فـیـن بـه دیـدار بـرشـت رفـت. چـنـد بـار بـا یـکـدیـگـر در ایـالات مـتـحـدۀ آمـریـکـا مـلاقـات نـمـودنـد، امـا پـس از بـاز گـشـت بـرشـت بـه اروپـا بـه احـتـمـال قـوی تـمـاس بـیـش تـری بـیـن آنـان وجـود نـداشـت، زیـرا نـقـطـه نـظـرات شـان بـسـیـار از هـم فـاصـلـه گـرفـتـه بـودنـد.

 آیـا اسـتـرنـبـرگ در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” تـدریـس نـمـوده اسـت؟ او خـود مـی نـو یـسـد: ” در آن زمـان مـن در زمـیـنـۀ تـحـلـیـل بـعـضـی روابـط بـیـن مـارکـسـیـسـم و عـلـوم مـعـنـوی تـد ریـس مـی کـردم. حـتـی بـرشـت مـدتـی در ایـن جـلـسـات تـدریـس حـاضـر مـی شـد، امـا بـعـد دسـت کـشـیـد – مـا هـر دو مـوافـق بـودیـم ایـن بـهـتـریـن تـصـمـیـم اسـت. او در انـدیـشـگـی مـنـظـم قـوی نـبـود. وقـتـی کـه در دائـره ای بـزرگ مـوضـوع مـعـیـنـی مـورد تـحـلـیـل قـرار مـی گـرفـت، بـحـث بـا او در آن مـوضـوع چـنـدان ثـمـربـخـش نـبـود. در مـقـابـل، بـحـث دو نـفـره بـا بـرشـت بـاثـمـر مـی بـود.” اسـتـرنـبـرگ مـی گـویـد، کـه بـرشـت بـه هـمـان شـکـلـی مـی انـدیـشـیـد، کـه اسـب در شـطـرنـج حـرکـت مـی کـنـد. اسـتـرنـبـرگ در ایـن خـصـوص کـه بـحـث هـای مـورد نـظـر او بـه چـه صـورت، کـجـا و کِـی بـرگـذار مـی شـده انـد، نـمـی نـویـسـد، و از ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” نـیـز نـام نـمـی بـرد. حـتی ضـمـن اطـلاعـات شـرح حـالـی در کـتـاب هـلـگـا گـربـیـنـگ(Helga Grebing)(2017  – 1903) تـحـت عـنـوان Fritz Sternberg (1895 – 1963) Für die Zukunft des Sozialismus( فـر یـتـس اسـتـرنـبـرگ( 1963- 1895) بـرای آیـنـدۀ سـوسـیـالـیـسـم)( 1981) نـام ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” در رابـطـه بـا اسـتـرنـبـرگ ذکـر نـمـی شـود. ارتـبـاطـ اسـتـرنـبـرگ بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” مـوضـوعـی بـحـث بـرانـگـیـز اسـت. مـی تــوان ایـن پــرسـش هــا را مـطـرح کـرد، کــه آیـا اگـر اسـتـرنـبـرگ –  چـنـان کـه خـود مـی نـویـسـد – واقـعـاً در آن مـدرسـه تـدریـس نـمـوده بـاشـد، پـس چـرا نـام مـدرسـه را ذکـر نـمـی کـنـد؟ آیـا وقـتـی اسـتـرنـبـرگ ک.پـی.دی را بـه صـورت یـک ” عـامـل مـثـبـت” در حـیـات سـیـاسـی درک نـمـی کـرده، پـس چـگـونـه مـی تـوان انـتـظـار داشـت کـه او در فـعـالـیـت آمـوزشـی حـزب از طـریـق تـدریـس در مـدرسـه ای مـتـعـلـق بـه آن شـرکـت نـمـوده بـاشـد؟ یـا چـگـونـه مـی تـوان احـتـمـال داد، ک.پـی.دی از اسـتـرنـبـرگ، مـردی کـه حـزب رغـبـتـی بـه او نـداشـتـه( بـا وجـود رابـطـۀ حـسـنـۀ وی بـا مـردانـی در حـزب)، بـرای تـدریـس در مـدرسـۀ خـود دعـوت نـمـوده بـاشـد؟ ضـمـنـاً بـایـد تـوجـه داشـت بـحـث مـا مـربـوط بـه زمـانـی اسـت، کـه هـم چـنـیـن کـتـاب اسـتـرنـبـرگ، امـپـریـالـیـسـم، در مـعـرض انـتـقـاد شـدیـد جـرایـد کــمـونــیـسـتـی قــرار داشــتـه، از جـمـلـه ارگـان نـظـری ک.پـی.دی Die Internationale( انـتـرنـاسـیـو نـال) در شـمـارۀ 1 فـوریـه 1927 خـود ضـمـن مـعـرفـی کـتـاب نـوشـتـه بـود، کـه ” اسـتـرنـبـرگ هـرگـز مـارکـسـیـسـم را درسـت نـفـهـمـیـده اسـت.” و در نـوشـتـه واژه هـایـی از قـبـیـل ” مـغـشـوش” و ” پـریـشـان، مـزخـرف”(unsinn) بـه کـرّات ضمـن تـشـریـح نـظـریـات اسـتـرنـبـرگ بـه کـار بـرده شـده اسـت. ارگـان مـرکـزی ک.پـی.دی، پـرچـم سـرخ، نـیـز در آوریـل 1930 حـکـم نـهـایـیـش را در مـورد کـتـاب اسـتـرنـبـرگ بــا ایـن کـلـمـات خـلاصـه نـمـوده: ” اسـتـرنـبـرگ از انـدیـشـه هـای اسـاسـی مـارکـسـیـسـم بـه دور اسـت. او در تـأمـلاتـش از اسـلـوب مـارکـسـیـسـتـی اسـتـفـاده نـمـی نـمـایـد. او عـنـصـر مـرکـزی در نـظـریـۀ لـنـیـنـیـسـتـی دربـارۀ امـپـریـالـیـسـم را نـمـی فـهـمـد. او در بـررسـی مـسـئـلـۀ کـامـلاً تـعـیـیـن کـنـنـدۀ سـرمـایـه داری انـحـصـاری بـه کـائـوتـسـکـی و رنـر(Renner) نـزدیـک تـر اسـت تـا بـه مـارکـس و لـنـیـن. اشـتـبـاهـات اسـتـرنـبـرگ اشـتـبـاهـات مـجـرد نـیـسـتـنـد، آن هـا تـشـکـیـل سـیـسـتـم مـنـسـجـمـی از تـصـورات فـرصـت طـلـبـانـه را مـی دهـنـد.” و ایـن هـا واژه هـایـی خـشـن در زبـان یـک حـزب کـمـونـیـسـت بـودنـد. اسـتـرنـبـرگ بـه صـورت شـنـونـده در کـنـگـرۀ اس.پـی.دی( مـه – ژوئـن 1931) حـضـور داشـت. او در ایـن جـا بـه یـک فـرسـتـادۀ ک.پـی.دی بـودن مـتـهـم گـردیـد، و در پـاسـخ بـه ایـن اتـهـام در نـشـریـۀ Der Klassenkamp( مـبـارزۀ طـبـقـاتـی) (نـشـریـۀ اُپـوزیـسـیـون چـپ سـوسـیـال دمـوکـراسـی آلـمـان) نـوشـت، کـه هـرگـز نـه عـضـو ک.پـی.دی بـوده و نـه ” هـرگـز بـرای ک.پـی.دی کـار کـرده اسـت، نـه بـه صـورت نـویـسـنـده یـا سـازمـان ده، و نـه قـانـونـی یـا غـیـرقـانـونـی.” وقـتـی در سـپـتـامـبـر سـال مـزبـور سـوسـیـال دمـوکـرات هـای نـاراضـی حــزب کـارگــر سـوسـیـالـیـسـت آلـمـان( اس.آ.پـی.دی)(    Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands(SAPD) ) را ایـجـاد نـمـودنـد، اسـتـرنـبـرگ بـه آن مـلـحـق گـردیـد.

آیـا چـنـیـن کـسـی مـی تـوانـسـتـه در دوره هـای مـارکـسـیـسـتـی – لـنـیـنـیـسـتـی ” مـدرسـۀ کـار گـری مـارکـسـیـسـتـی” مـتـعـلـق بـه ک.پـی.دی تـدریـس نـمـوده بـاشـد؟ یـقـیـنـاً ایـن بـسـیـار نـامـحـتـمـل بـه نـظـر مـی رسـد. چـنـیـن چـیـزی در کـتـاب ولـکـر شـرح وقـایـع زنـدگـی بـرشـت نـیـز ذکـر نـگـرد یـده، کـه در آن زیـر تـاریـخ مـه 1927 مـی خـوانـیـم: ” آشـنـایـی بـا جـامـعـه شـنـاس اسـتـرنـبـرگ بـه ژرفـا یـافـتـن مـطـالـعـات بـرشـت در مـارکـسـیـسـم مـنـجـر شـد.” امـا ولـکـر کـلـمـه ای دربـارۀ ” مـدر سـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” نـنـوشـتـه اسـت. در کـتـابِ از حـیـث مـاده غـنـی گـابـریـل گـرهـارد سـو نـنـبــرگ(Gabriel Gerhard – Sonnenberg) بــا عــنـوان Marxistische Arbeiterbildung in der Weimarer Zeit(MASCH)( آمـوزش کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی در زمـان ویـمـار( ام.آ.اس.ثـی.اچ))(1967)فـهـرسـت اسـامـی شـمـاری از آمـوزگـاران ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” در سـال هـای 32- 1931 وجـود دارد، ولـی نـام اسـتـرنـبـرگ جـزو آن هـا  نـیـسـت؛ ضـمـنـاً نـام او اصـلاً در هـیـچ مـورد در کـتـاب بــرده نـمـی شـود. حـتـی در ادبــیـات دیـگــری دربــارۀ ” مــدرسـۀ کـارگــری مــار کـسـیـسـتـی” از اسـتـرنـبـرگ ذکـر نـام نـشـده اسـت.

فـامـا در مـورد کـورش. او از یـو.اس.پـی.دی بـه ک.پـی.دی پـیـوسـتـه، جـزو جـنـاح چـپ حـزب بـود. در 1923 مـقـام وزیـر دادگـسـتـری در دولـت کـوتـه عـمـر سـوسـیـال دمـوکـرات – کـمـونـیـسـتـی در تـوریـنـگـن را بـرعـهـده داشـت. در 1924 بـه بـرلـیـن نـقـل مـکـان نـمـود. 28- 1924 نـمـایـنـدۀ پـار لـمـان بـود. 26- 1924 سـردبـیـری نـشـریـۀ انـتـرنـاسـیـونـال را بـرعـهـده داشـت. از 1925 یـکـی از رهـبـران اُپـوزیـسـیـون چـپ در داخـل ک.پـی.دی بـود. کـتـاب او Marxismus und Philosophie( مـار کـسـیـسـم و فـلـسـفـه)(1923) بـه شـدت هـم از نـاحـیـۀ سـوسـیـال دمـوکـرات هـا و هـم کـمـونـیـسـت هـا مـورد انـتـقـاد قـرار گـرفـت، از جـمـلـه بـه وسـیـلـۀ بـوخـاریـن و زیـنـوویـف در پـنـجـمـیـن کـنـگـرۀ کُـمـیـنـتـرن در 1924. بـه کـورش نـسـبـت مـنـحـرف داده شـد، و در مـه 1926 از ک.پـی.دی اخـراج، و در مـطـبـوعـات حـزب بـه ” خـدمـت بـه ضـدانـقـلاب بـورژوایـی” مـتـهـم گـردیـد. چـنـیـن مـردی کـامـلاً بـرخـلاف ادعـای هِـشـت، شـومـاکـر و تـنـی چـنـد دیـگـر مـسـلـمـاً نـمـی تـوا نـسـتـه در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” ک.پـی.دی، کـه فـعـالـیـت عـمـومـیـش ابـتـداء از زمـسـتـان 27- 1926، یـعـنـی پـس از اخـراج کـورش از حـزب، آغـاز گـشـتـه بـود، تـدریـس کـرده بـا شـد. کـورش مـسـتـقـلاً و بـدون هـیـچ ارتـبـاطـی بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” دوره هـایـی آمـوزشـی تـرتـیـب مـی داد، و سـخـنـرانـی هـایـی ایـراد مـی نـمـود. بـنـا بـر تـوضـیـح پـژوهـشـگـر مـطـلـع دربـاب کـورش، مـیـکـائـیـل بـوکـمـیـلـر(Michael Buckmiller)( و.1943) در Jahrbuch Arbei terbewegung 1( سـالـنـامـۀ جـنـبـش کـارگـری 1)( 1973)، کـورش در زمـسـتـان 29- 1928 سـخـنـر انـی هـایـی در مـوضـوع سـوسـیـالـیـسـم عـلـمـی ایـراد نـمـوده اسـت. در 1929 بـخـشـاً بـا مـدیـریـت او یـک رشـتـه شـب هـای بـحـث غـیـررسـمـی در کـافـه آدلـر(Café Adler) در مـیـدان آلـکـسـانـدر(Alexan derplatz) تـرتـیـب داده داده مـی شـده انـد. زمـسـتـان 31- 1930 او مـدرّس در مـوضـوع اقـتـصـاد سـیـاسـی بـرای یـک گـروه تـحـصـیـلـی بـوده اسـت. پـائـیـز 1931 تـدریـس بـه یـک گـروه تـحـصـیـلـی در مـوضـوع مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک بـه وسـیـلـۀ کـورش در مـنـزل بـرشـت آغـاز گـردیـده، و تـا ژانـویـه 1933 ادامـه داشـتـه اسـت. زمـسـتـان 33- 1932 یـک رشـتـه سـخـنـرانـی دربـارۀ ” زنـده و مُـرده در مـارکـسـیـسـم” ایـراد نـمـوده اسـت. هـیـچ کـدام از ایـن تـرتـیـبـات دارای کـوچـک تـریـن ارتـبـا طـی بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” نـبـوده انـد، و بـخـش اعـظـم شـرکـت کـنـنـدگـان در آن هـا ( تـا جـایـی کـه امـروز اسـامـی شـان مـعـلـوم اسـت) اشـخـاصـی بـا مـوضـع کـم و بـیـش( خـاصـه بـیـش) مـخـالـف ک.پـی.دی بـوده انـد.

هِـشـت در مـورد رابـطـۀ بـرشـت بـا کـورش اسـامـی دونـکـر، اسـتـرنـبـرگ و کـورش را مـداومـاً بـدون تـعـیـیـن زمـان ذکـر مـی کـنـد، در حـالـی کـه شـومـاکـر مـؤکـداً 1929 را بـه عـنـوان سـال آشـنـا یـی بـرشـت بـا بـنـجـامـیـن ذکـر مـی نـمـایـد، و ابـتـداء پـس از آن از کـورش نـام مـی بـرد. ولـکـر در شـرح وقـایـع زنـدگـی بـرشـت کـورش را بـرای نـخـسـتـیـن بـار در ایـن رابـطـه ذکـر مـی کـنـد، کـه بـر شـت در سـخـنـرانـی هـای او در 33- 1932 حـاضـر بـوده اسـت. امـا بـوکـمـیـلـر بـه نـوبـۀ خـود پـائـیـز 1928را تـاریـخ آشـنـایـی آن دو مـرد ذکـر مـی نـمـایـد. بـا تـطـبـیـق کـردن تـوضـیـحـات بـوکـمـیـلـر در بـارۀ فـعـالـیـت کـورش بـا تـوضـیـحـات ادبـیـات دربـاب بـرشـت بـه ایـن نـتـیـجـه مـی رسـیـم، کـه بـر شـت پـس از آشـنـایـی در 1928 بـا کـورش در هـر حـال جـزو گـروه تـحـصـیـلـی او در مـوضـوع اقـتـصـاد سـیـاسـی در 31- 1930 بـوده؛ پـائـیـز 1931 کـورش در مـنـزل بـرشـت در مـوضـوع مـاتـر یـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک بـرای یـک گـروه تـحـصـیـلـی تـدریـس نـمـوده اسـت( ولـکـر ایـن امـر را در سـال 1932 ذکـر مـی کـنـد). بـرشـت در 33- 1932 سـخـنـرانـی هـای کـورش را شـنـیـده اسـت. بـه نـظـر مـی رسـد بـرشـت هـم چـنـیـن اوقـاتـی در شـب هـای بـحـث غـیـررسـمـی در کـافـه آدلـر شـرکـت داشـتـه بـوده بـاشـد. ولـکـر مـن غـیـرمـسـتـقـیـم وجـود رابـطـه ای در تـاریـخ زودتـر بـیـن کـورش و بـرشـت را ذکـر مـی کـنـد، بـه ایـن صـورت کـه در شـرح حـالـش دربـاب بـرشـت بـه کـوتـاهـی از بـرخـورد  نـسـبـةً مـحـتـاطـانـۀ بـرشـت بـه نـشـریـۀ اُپـوزیـسـیـونـی کـورش Kommunistische Politik( سـیـاسـت کـمـونـیـسـتـی) سـخـن مـی گـویـد.

رشـتـۀ سـخـنـرانـی هـای کـورش دربـارۀ ” زنـده و مُـرده در مـارکـسـیـسـم” در زمـسـتـان 33- 1932 را ذکـر کـردیـم. ایـن هـمـان رشـتـۀ سـخـنـرانـی هـایـی اسـت کـه بـه گـزارۀ شـومـاکـر، بـرشـت از شـنـونـدگـان شـان در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” ک.پـی.دی بـوده اسـت. اعـلامـیـۀ چـاپـی سـخـنـرانی هـای کـورش – کـه کـپـی آن در شـمـارۀ 105، دسـامـبـر 1975 نـشـریـه Alternative( چـارۀ دیـگـر) نـیـز درج شـده اسـت – بـه روشـنـی از جـمـلـه مـکـان بـرگـذاری سـخـنـرانـی هـا را اعـلام مـی دارد: “Karl Marx – Schule, Neukölln, Kaiser – Friedrichstrasse 208″( مـدرسـۀ کـارل مـارکـس، نـوکُـلـن، خـیـابـان قـیـصـر – فـریـدریـش 208). کـورش سـخـنـرانـی هـایـش را در مـدرسـۀ فـریـتـس کـارسـن(Fritz Karsen) شـهـرت دار ایـراد نـمـوده اسـت. آن یـک مـدرسـۀ بـزرگ سـالان بـود. در مـه 1930 نـام ” مـدرسـۀ کـارل مـارکـس” بـر آن گـذارده شـد. از آن جـا کـه دوره هـای آمـوزشـی بـه کـار گـران اخـتـصـاص داشـتـنـد، آن ” مـدرسـۀ کـارگـری کـارل مـارکـس”(Karl Marx – Arbeiterschule) نـیـز خـوانـده شـد.

در نـتـیـجـۀ بـی تـوجـهـی یـا سـطـحـی نـگـری هِـشـت، شـومـاکـر و نـویـسـنـدگـان دیـگـری، در کـتـب آنـان جـا بـه سـازی هـای عـمـده ای صـورت گـرفـتـه اسـت، از آن جـمـلـه سـخـنـرانـی هـای تـمـا مـاً شـخـصـی، غـیـرحـزبـی کـورش کـه در ” مـدرسـۀ کـارل مـارکـس” ایـراد شـده انـد، بـه یـک رشـتـه جـلـسـات تـرتـیـب یـافـتـه بـه وسـیـلـۀ ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” ک.پـی.دی تـبـدیـل یـافـتـه انـد. جـلـسـات تـدریـس و سـخـنـرانـی ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” بـخـشـاً در امـاکـن حـزب و بـخـشـاً در مـحـلات گـونـاگـون بـرلـیـن، هـم چـنـیـن در نـوکُـلـن بـرگـذار مـی گـردیـده انـد. سـونـنـبـرگ نـسـبـةً بـه تـفـصـیـل از تـدریـس مـرکـزی ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” سـخـن مـی گـویـد، و در واقـع هـمـیـن گـزارۀ اوسـت کـه خـاصـه در ادبـیـات دربـاب مـدرسـۀ مـذکـور بـازگـویـی شـده اسـت. از گـزارۀ سـونـنـبـرگ چـنـیـن بـرمـی آیـد، کـه نُـسَـخ کـامـلـی از بـرنـامـه هـای تـدریـس در آن مـدرسـه در دسـت نـیـسـت، و آن چـه بـاقـی اسـت در بـایـگـانـی هـای اس.ای.دی در بـرلـیـن مـی بـاشـد. اکـثـر جـلـسـات ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” در ارگـان مـرکـزی ک.پـی.دی، پـرچـم سـرخ، آگـهـی مـی شـدنــد. از ایـن آگـهـی هـا بــرمـی آیـد، کـه ” مــدرسـۀ کـارگــری مــارکـسـیـسـتـی” از امـاکـنـی در ” مــدرسـۀ کـارل مـارکـس” هـم در سـال 1929 و هـم 31- 1930 اسـتـفـاده مـی کــرده اسـت. مـقـامـات دولـتـی هـرگـز بـا نـظـر دوسـتـانـه ای بـه ایـن فـعـالـیـت آمـوزشـی کـمـونـیـسـتـی نـمـی نـگـریـسـتـنـد، و در تـابـسـتـان 1931 هـیـئـت دادرسـان بـرلـیـن اجـارۀ امـاکـن بـه ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” را غـدغـن سـاخـتـنـد. نـتـیـجـه ایـن کـه بـسـیـاری از جـلـسـات ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” بـالا جـبـار در امـاکـن چـاره ای تـرتـیـب داده مـی شـدنـد.

ســرانـجـام دونـکــر. دربــارۀ او هِـشـت مـی گـویــد، کـه ” وی مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی ( ام.آ.اس.ثـی.اچ) را در نـوکُـلـن هـدایـت مـی کـرد، آن جـا کـه بـرشـت در جـلـسـات سـخـنـرانـی و دوره هـای آمـوزشـی او حـاضـر مـی گـردیـد.” دونـکـر واقـعـاً یـک نـیـروی هـادی ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” بـود، امـا از آن جـا کـه مـکـان اصـلـی ایـن مـدرسـه در نـوکُـلـن نـبـود، دونـکـر نـمـی تـوا نـسـتـه هـادی فـعـالـیـت آمـوزشـی در آن جـا، کـه بـه وسـیـلـۀ شـعـبـۀ مـرکـزی مـدرسـه اداره مـی گـرد یـد، بـاشـد. جـلـسـات آمـوزشـی دونـکـر جـزء مـهـمـی از تـدریـس مـرکـزی بـودنـد، ولـی بـا مـرور آگـهـی هـا در پـرچـم سـرخ، کـه از طـریـق آن هـا مـی تـوان جـریـان و رونـد جـلـسـات آمـوزشـی را در نـوکُـلـن دنـبـال کـرد، دونـکـر در زمـرۀ سـخـنـرانـان نـبـوده اسـت. او یـک عـضـو حـقـیـقـی ک.پـی.دی، کـهـنـه کـار از دورۀ اسـپـارتـاکـوس بـود، و بـه عـنـوان عـوام پـسـنـد سـاز مـارکـسـیـسـم مـورد احـتـرام کـمـونـیـسـت هـا قـرار داشـت. آلـفـرد کـانـتـوروویـچ(Alfred Kantorowicz)( 1979- 1899) در خـاطـراتـش دونـکـر را بـه صـورت ” هـرمـان دونـکـر مـحـتـرم (…) آمـوزگـار سـه نـسـل از سـوسـیـالـیـسـت هـا ” وصـف کـرده اسـت. احـتـمـال دارد بـرشـت سـخـنـرانـی هـایـی از دونـکـر را شـنـیـده بـاشـد، ولـی اطـلاعـات در ایـن مـورد نـادقـیـق انـد؛ در جـایـی ذکـری از زمـان و شـرائـطـی کـه بـرشـت در  جـلـسـاتـی از آن سـخـنـرانـی هـا حـاضـر بـوده بـاشـد، یـافـت نـمـی گـردد.

ولـکـر در شـرح وقـایـع زنـدگـی بـرشـت از دونـکـر تـا پـیـش از مـهـاجـرت او بـه آمـریـکـا سـخـن نـمـی گـویـد، ولـی در کـتـاب دیـگـرش بـرتـولـت بـرشـت، یـک شـرح حـال در رابـطـه بـا ایـن دورۀ مـنـظـور مـا مـی نـویـسـد، کـه ” نـمـایـشـنـامـه نـویـس [ بـرشـت] از طـریـق آشـنـایـی در 1929 بـا کـارل کـورش و هـرمـان دونـکـر در ارتـبـاط بـا کـارگـران، اعـضـاء اتـحـادیـۀ صـنـفـی و نـمـایـنـدگـان حـزب قـرار گـرفـت.” گـذشـتـه از ایـن کـه ولـکـر – بـه غـلـط – کـورش، دونـکـر و ک.پـی.دی را در یـک تـغـار، سـال 1929، مـی گـذارد، هـم چـنـیـن اشـارۀ او در کـتـابـش بـه کـارگـران و غـیـره نـیـز شـک بـرانـگـیـزسـت، زیـرا آنـان مـنـاسـب دائـرۀ تـقـریـبـاً مـحـدود بـه روشـنـفـکـرانـی کـه بـه مـنـاسـبـت مـوضـوع مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک در مـنـزل بـرشـت گـرد مـی آمـدنـد، نـبـوده انـد.

روشـن اسـت کـه بـرشـت بـا دونـکـر آشـنـا بـوده، هـم چـنـان کـه بـا بـسـیـاری دیـگـر در بـرلـیـن آشـنـایـی داشـتـه اسـت. بـرشـت و دونـکـر چـنـد بـار بـا یـکـدیـگـر بـوده انـد، هـم در دانـمـارک و هـم در آمـریـکـا. ولـی پـرسـش هـا ایـن هـایـنـد، کـه آیـا آشـنـایـی آن دو رابـطـه ای بـیـش از یـک آشـنـایـی زود گـذر بـوده اسـت؟ آیـا بـرشـت از تـفـسـیـر دونـکـر از مـارکـسـیـسـم بـر طـبـق خـط حـزب هـنـایـش پـذیـرفـتـه بـوده اسـت؟ ( بـه طـوری کـه مـلاحـظـه خـواهـد شـد، او بـیـش تـر بـا اسـتـنـبـاط کـورش از مـارکـسـیـسـم مـوافـق بـوده تـا بـا اسـتـنـبـاط حـزب از آن.) آیـا بـرشـت اصـلاً در جـلـسـات سـخـنـرانـی و آمـوزشـی دونـکـر حـاضـر مـی شـده اسـت؟ ولـکـر بـه پـرسـش اخـیـر پـاسـخ مـثـبـت مـی دهـد، ولـی ایـن پـاسـخ او نـیـز هـم چـون پـاسـخ هـای دیـگـری نـادقـیـق مـی بـاشـد. مـی نـویـسـد: ” جـلـسـات مـقـدمـا تـی نـمـونـۀ هـرمـان دونـکـر در زمـیـنـۀ مـارکـسـیـسـم(…) سـریـعـاً برای بـرشـت غـیـررضـایـت بـخـش گـردیـدنـد.” ایـن بـدان مـفـهـوم اسـت، کـه بـرشـت در هـر حـال آغـاز بـه شـرکـت در جـلـسـات دونـکـر نـمـوده، ولـی ” نـه بـا مـداومـت”. ولـکـر مـی افـزایـد، تـوجـه بـرشـت تـوسـط شـرکـت کـنـنـدگـان دیـگـر در جـلـسـات بـه کـورش جـلـب گـردیـد. در صـورت صـحـت داشـتـن ایـن و نـیـز در صـورت صـحـت اطـلاعـات بـوکـمـیـلـر دربـارۀ آشـنـایـی بـرشـت و کـورش در 1928، پـس بـایـد گـفـت، بـرشـت مـی بـایـد در سـال هـای 28- 1927 در جـلـسـات دونـکـر حـاضـر شـده بـاشـد. ولـی آیـا عـلـت ایـن کـه چـنـیـن پـیـغـام غـیـرقـابـل قـبـولـی در مـورد مـوضـوع مـهـمـی چـون بـرتـری داده شـدن کـورشِ بـه گـفـتـمـان “رافـضـی” از طـرف بـرشـت بـر دونـکـر نـمـایـنـدۀ حـزب در اخـتـیـار مـا گـذاشـتـه مـی شـود، چـیـسـت؟

مـدیـر ” انـتـشـارات مـالـیـک”(Malik – Verlag) ویـلانـد هـرزفـلـد(Weiland Herzfelde)( 1988- 1896) نـیـز بـه سـهـم خـود از چـگـونـگـی رابـطـۀ بـرشـت بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” سـخـن مـی گـویـد. او در 1956 در یـک طـرح کـوچـک خـاطـرات مـی نـویـسـد، کـه امـکـان ” حـضـور در بـحـث هـای بـرشـت دربـارۀ آثـار او در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” مـوسـوم بـه ” ام.آ.اس. ثـی.اچ” را داشـتـه اسـت.” ولـی ایـن گـفـتـه نـیـز مـتـأسـفـانـه نـادقـیـق اسـت: بـحـث هـا در چـه زمـان و در چـه رابـطـه/ رابـطـه هـایـی؟ آیـا بـرشـت شـخـصـاً در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” بـه تـدر یـس پـرداخـتـه اسـت؟ کـلـمـه ای در ایـن مـورد نـه در ادبـیـات بـرشـت، نـه در ادبـیـات دربـاب او و نـه در نـوشـتـه هـا دربـارۀ ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” وجـود نـدارد. لـذا مـی تـوان بـه خـود اجـازۀ ایـن نـتـیـجـه گـیـری را داد، کـه بـرشـت در امـر تـدریـس در آن مـدرسـۀ مـتـعـلـق بـه ک.پـی.دی شـرکـتـی نـداشـتـه اسـت. آیـا چـنـیـن بـحـث هـایـی در رابـطـه بـا سـخـنـرانـی هـای نـظـری دونـکـر – کـه شـایـد بـرشـت اصـلاً در جـلـسـات شـان حـاضـر نـبـوده، یـا در غـیـر ایـن حـالـت آن هـا ” سـریـعـاً ” بـرای او ” غـیـررضـایـت بـخـش” گـردیـده انـد – مـی تـوانـنـد صـورت گـرفـتـه بـاشـنـد؟ احـتـمـالاً خـیـر. اگـر چـنـیـن بـحـث هـایـی واقـعـاً وجـود داشـتـه انـد، مـسـلـمـاً مـی بـایـد در ارتـبـاط بـا تـرتـیـبـات ” مـدر سـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” در زمـیـنـۀ ادبـیـات، تـئـاتـر و غـیـره بـوده بـاشـنـد. بـایـد تـوجـه داشـت بـخـش اعـظـم کـسـانـی کـه در ایـن گـونـه مـوضـوعـات در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” تـدریـس مـی نـمـوده انـد، مـعـمـولاً آن هـایـی بـوده انـد، کـه رغـبـتـی بـه بـرشـت نـداشـتـه انـد. آیـا مـمـکـن اسـت چـنـیـن کـسـانـی از بـرشـت بـرای تـدریـس دعـوت نـمـوده بـاشـنـد؟ مـادۀ شـرح حـالـی مـو جـود دربـاب بـرشـت ایـن را تـأیـیـد نـمـی کـنـد. تـنـهـا کـسـانـی کـه مـی تـوان پـنـداشـت از بـرشـت بـرای ایـن امـر دعـوت نـمـوده بـاشـنـد، ایـسـلـر و ادویـن پـیـسـکـاتـور(Edwin Piscator)( 1966- 1893) مـی تـوانـسـتـه انـد بـود. ولـی از طـرف ایـسـلـر در کـتـاب بـونـگـه، بـیـش تـر دربـارۀ بـرشـت بـپـرسـیـد، صـحـبـت هـا بـا هـانـس ایـسـلـر، سـخـنـی از ایـن هـمـکـاری فـرضـی در بـیـن نـیـسـت. و نـه حـتـی در مـورد هـمـکـاری فـرضـی پـیـسـکـاتـور – بـرشـت در ادبـیـات دربـاب او یـا در کـتـاب پـیـسـکـاتـور Schriften( نـوشـتـه هـا)( 1968) و یـا در اثـر هـیـنـریـش گـورتـز(Heinrich Goertz) (2006- 1911) بـا عـنـوان Piscator( پـیـسـکـاتـور)( 1974) مـطـلـبـی یـافـت نـمـی شـود. بـرشـت نـیـز شـخـصـاً در ادبـیـات مـنـتـشـرشـده اش ذکـری از چـنـیـن بـحـث هـای فـرضـی ای در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـار کـسـیـسـتـی” نـدارد.

مـحـتـمـل تـر ایـنـسـت، کـه مـا در ایـن مـورد دوبـاره بـا ” اشـتـبـاه شـدن” ” مـدرسـۀ کـارگـری مــارکـسـیـسـتـی” و ” مـدرسـۀ کـارل مـارکـس” روبـه رو هـسـتـیـم، و بـحـث هـایـی کـه هـرزفـلـد بـه خـاطـر مـی آورد، در حـقـیـقـت بـحـث هـایـی بـوده انـد بـیـن مـحـصـلـیـن و شـرکـت کـنـنـدگـان در جـلـسـات آمـوزشـی ” مـدرسـۀ کـارل مـارکـس”.

طـبـیـعـةً بـرشـت بـا ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” و فـعـالـیـت آمـوزشـی آن آشـنـا بـوده اسـت. در آن دوائـر در بـرلـیـن مـعـمـولاً هـمـه بـا یـکـدیـگـر آشـنـایـی داشـتـه انـد. از جـمـلـه مـا آگـاهـیـم کـه بـرشـت در 1930 در یـک جـلـسـۀ تـوده ای تـرتـیـب یـافـتـه بـه وسـیـلـۀ ” مـدرسـۀ کـارگـری مـار کـسـیـسـتی” حـاضـر بـوده، کـه در آن آلـبـرت ایـنـشـتـیـن(Albert Einstein)( 1955- 1879) از مـسـا ئـل فـیـزیـک مـدرن سـخـن گـفـتـه، و نـشـریـۀ ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” Der Marxist( مـار کـسـیـسـت) اطـلاع داده اسـت، کـه هـنـرمـنـدان مـعـروف، از آن مـیـان بـرشـت، بـرنـتـانـو و کـورت ویـل(Kurt Weill)( 50- 1900) آمـادگـی شـان را بـرای قـرار دادن آپـارتـمـان هـای شـخـصـی شـان در اخـتـیـار ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” بـه عـلـت مـمـنـوعـیـت اجـارۀ امـاکـن بـه آن، صـادرشـده از سـوی هـیـئـت دادرسـان بـرلـیـن اعـلام داشـتـه انـد.

پـژوهـش مـؤیـد ایـنـسـت، کـه سـعـی در جـهـت قــرار دادن اسـتـرنـبـرگ و کـورش در ارتـبـاط بـا ” مــدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” نــادرسـت اسـت؛ عـمــداً یــا سـهــواً ” مــدرسـۀ کـارگـری مـار کـسـیـسـتی” و ” مـدرسـۀ کـارل مـارکـس” بـا یـکـدیـگـر اشـتـبـاه شـده انـد؛ بـرشـت شـایـد اصـلاً در جـلـسـات سـخـنـرانـی دونـکـر حـاضـر نـبـوده اسـت؛ رجـوع دادن بـه بـحـث هـای بـرشـت دربـارۀ نـمـا یـشـاتـش در ” مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی” احـتـمـالاً خـلاف حـقـیـقـت اسـت. اگـر چـنـان چـه سـه از چـهـار نـظـریـه پـرداز آمـوزنـدۀ مـارکـسـیـسـم بـه بـرشـت اعـضـاء ک.پـی.دی نـبـوده انـد، کـم و بـیـش نـسـبـت بـه حـزب و سـیـاسـت آن شـکـاک بـوده انـد، و از نـظـر حـزب مـخـالـفـیـن یـا در هـر حـال اعـضـاء بـا خـلـوص کـم تـری بـوده انـد، و اگـر تـفـسـیـرات دونـکـر، هـر انـدازه نـیـز ” نـمـونـه” بـوده، ” سـریـعـاً بـرای بـرشـت غـیـررضـایـت بـخـش” گـردیـده بـوده انـد، و در نـتـیـجـه او تـدریـس یـک رافـضـی اخـراجـی از حـزب( کـورش) را تـرجـیـح داده بـوده بـاشـد، پـس بـا نـظـر بـه ایـن فـرضـیـات شـایـد تـعـجـبـی نـدارد کـه از نـاحـیـۀ حـزب در مـورد پـذیـرش بـرشـت مـردد بـوده بـاشـنـد. هـم چـنـیـن واضـح اسـت، کـه بـعـد – پـس از درگـذشـت بـرشـت – کـسـانـی در سـعـی شـان بـرای امـحـاء تـضـادهـای گـذشـتـه بـه مـقـصـود جـلـوه دادن رابـطـۀ بـرشـت و حـزب بـه صـورت رابـطـه ای بـی غـل و غـش تـا حـدودی بـا مـشـکـل روبـه رو گـشـتـه انـد. چـنـان کـه از نـقـل قـول هـای فـوق الـذکـر بـر مـی آیـد، در ایـن رابـطـه از جـمـلـه شـیـوۀ صـرفـاً ذکـر اسـامـی اشـخـاص را بـه کـار بـرده انـد، انـگـار اصـلاً مـسـئـلـه ای بـا نـام آن اشـخـاص مـرتـبـط نـبـوده، یـا در نـهـایـت بـه شـرح کـوتـاهـی بـسـنـده کـرده انـد، مـثـلاً دربـارۀ اسـتـرنـبـرگ نـوشـتـه انـد، کـه او ” در زمـرۀ مـبـلـغـیـن جـنـگ سـرد” بـوده اسـت، آن چـه کـه – درسـت یـا نـادرسـت – کـامـلاً در ایـن مـورد بـی ربـط اسـت. در ایـن مـورد، مـربـوط و در خـور تـوجـه مـوضـع سـیـاسـی اسـتـرنـبـرگ و رابـطـۀ او بـا حـزب در سـال هـای 33- 1926 مـی بـاشـد؛ امـا ایـن نـکـتـه را زیـرکـانـه مـسـکـوت گـذارده انـد!

کـورش بـه تـدریـج در ادبـیـات دربـاب بـرشـت ظـاهـر گـردیـده اسـت. ابـتـداء مـارتـیـن اسـلـیـن (Martin Esslin)( 2002- 1918) بـود، کـه در چـاپ آلـمـانـی کـتـابـش – کـه اصـل آن بـه انـگـلـیـسـی درآمــده بــود – تـحـت عـنـوان Brecht, Das Paradox des politischen Dichters( بــرشـت، تــنـاقــض نـویـسـنـدۀ سـیـاسـی)( 1962) کـورش را از بـوتـۀ نـسـیـان بـیـرون آورد. کـتـاب اسـلـیـن شـامـل مـاده ای بـزرگ و جـالـب تـوجـه اسـت، ولـی جـزئـیـات بـسـیـارش غـیـرقـابـل اعـتـمـاد هـسـتـنـد، و نـیـز بـر خـورد اسـلـیـن تـمـامـاً ضـدسـوسـیـالـیـسـتـی و ضـدکـمـونـیـسـتـی اسـت. قـول کـوتـاه اسـلـیـن دربـارۀ کـورش کـه بـه کـرّات از سـوی دیـگـران نـقـل شـده، عـبـارت اسـت از:  ” بـرشـت مـارکـسـیـسـت جـانـشـیـن بـرشـت آنـارشـیـسـت گـردیـد. آمـوزگـار و پـرورنـدۀ بـرشـت در ایـن رزمـگـاه کـارل کـورش ( 1961- 1886)، مـفـسـر و بـعـد نـاقـد بـرجـسـتـۀ آمـوزشـات مـارکـسـیـسـم بـود.” بـونـگـه در مـقـالـه اش دربـارۀ قـضـیـۀ بـرشـت و مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت – کـه در پـیـش از آن سـخـن گـفـتـه شـده – اجـمـالاً بـه نـامـه هـای بـیـن بـرشـت و کـورش عـطـف تـوجـه داده اسـت. در 1936 مـقـالـۀ مـعـروف ولـفـدیـتـریـش راش(Wolfdietrich Rasch)( 86- 1903) دربـارۀ بـرشـت و کـورش تـحـت عـنـوان “Bertolt Brechts marxistischer Lehrer”( آمـوزشـات مـارکـسـیـسـتـی بـرتـولـت بـرشـت) در نـشـریـه Merkur( مـرکـور) – نـسـخـۀ تـجـدیـدنـظـرشـده و بـسـط یـافـتـۀ آن در مـجـمـوعـۀ رسـالات و مـقـالات راش بـا عـنـوان Zur deutschen Literatur seit der Jahrhundertwende( ادبـیّـات آلـمـان پـس از تـعـویـض قـرن)( 1967) بـازچـاپ شـده – بـیـرون آمـد. راش بـر اسـاس مـکـاتـبـات بـرشـت و کـورش، کـه در ” انـسـتـیـتـوی بـیـن الـمـلـلـی تـاریـخ اجـتـمـاعـی” در آمـسـتـردام حـفـظ مـی شـونـد، و نـیـز بـر اسـاس اطـلاعـات بـیـوۀ کـورش، هـدا(Hedda) قـادر گـردیـد رابـطـۀ نـزدیـک ایـن دو مـرد، تـکـامـل را بـطـۀ شـان بــه دوسـتـی، ایـن را کـه بــرشـت از جـهــات مـهـمـی کــورش را ” مـعـلــم” خــود در مــار کـسـیـسـم بـه شـمـار مـی آورد، و ایـن را کـه رابـطـۀ آن دو بـه زمـان اقـامـت شـان در بـرلـیـن مـنـحـصـر نـمـی گـردیـد، بـلـکـه در دانـمـارک و آمـریـکـا ادامـه داشـت، و حـتـی پـس از بـازگـشـت بـر شـت به اروپـا و آلـمـان بـرقـرار بـود، مـسـتـنـد سـازد. جـوهـر پـژوهـش راش ایـن بـود، کـه مـارکـسـیـسـم بـرشـت از جـهـات مـهـمـی بـه شـدت از کـورش هـنـایـش پـذیـرفـتـه، و از مـارکـسـیـسـم حـزبـی رسـمـی مـنـحـرف گـردیـده بـود.

بـعـدهـا مـادۀ افـزون تـری بـرای تـنـویـر و بـحـث رابـطـۀ کـورش – بـرشـت پـدیـد آمـده اسـت، بـه عـنـوان نـمـونـه هـایی در نـشـریـه چـارۀ دیـگـر – در سـالـنـامـۀ جـنـبـش کـارگـری – در کـتـاب کـلائـوس دتـلـف مــولــر(Klaus – Detlef Müller)( و.1938): Die Funktion der Geschichte im Werk Bertolt Brechts ( کــارکـرد تـاریـخ در اثــر بـرتــولـت بـرشـت)( 1967) – در کـتـاب هـیـنـز بـروگـمـان(Heinz Brügmann): Literarische Technik und soziale Revolution( فـنّ ادبـی و انـقـلاب اجـتـمـاعـی) (1973) – در کـتـاب یـان کـنـوپـف(Jan Knopf): Bertolt Brecht, Ein kritischer Forschungbericht Fragwürdiges in der Brecht – Forschung,( بـرتـولـت بـرشـت، یـک گـزارش پـژوهـش انـتـقـادی، مــشـکــوک در پــژوهــش بــرشـت)( 1974) – در کــتــاب بـــوکـمـیــلــر: Korsch Gesamtausgabe ( کـلّـیّـات کـورش)، کـه انـتـشـارشـان از 1980 آغـاز گـردیـد.

واکـنـش هـای بـرشـت شـنـاسـان آلـمـان شـرقـی( سـابـق) در قـبـال رابـطـۀ بـرشـت و کـورش نـمـو نـه بـوده اسـت. بـرخـی واکـنـش هـا بـی سـر و صـدا بـوده انـد، بـه ایـن گـونـه کـه اثـری از کـورش در چـاپ 1963 نـویـسـنـدۀ زمـان حـاضـر نـبـوده، ولـی بـعـد – بـه هـمـراه اسـتـرنـبـرگ – از 1969 بـه قـول هِـشـت ذکـر شـده اسـت. واکـنـش هـای دیـگـری شـدیـدتـر بـوده انـد، چـنـان کـه از بـرشـت شـنـاس ورنــر مـیـتــنـزوی(Werner Mittenzwei)( 2014- 1927) در کــتـاب POSITIONEN, Beiträge marxistischen zur Literaturtheorie in der DDR [Deutsche Demokratische Republik]( مـراتـب، سـهـمـی بـه نـظـریـۀ مـارکـسـیـسـتـیِ ادبـیّـات در جـمـهـوری دمـوکـراتـیـک آلـمـان)( 1969) مـقـالـه ای بـا عـنـوان “Erprobung einer neuen Methode, zur ästhetischen Position Bertolt Brechts”( آز مـایـش یـک اسـلـوب نـو، دربـارۀ رتـبـۀ زیـبـایـی شـنـاخـتـی بـرتـولـت بـرشـت) درج گـردیـد، کـه او در آن بـخـش مـربـوط بـه انـتـقـال یـافـتـن بـرشـت بـه مـارکـسـیـسـم را بـا ایـن واژه هـا بـه اتـمـام مـی رسـا نـد: ” حـزب بـه هـنـر بـرشـت تـشـبـث کـرد و آن را بـرای بـسـیـج تـوده هـا بـه کـار گـرفـت. نـویـسـنـده بـه مـقـصـود نـگـارش نـوشـتـه هـای مـفـیـد و مـؤثـر در طـبـقـۀ کـارگـر دائـره ای از هـمـکـاران خـود گـرد آورد، کـه از تـوانـایـی جـمـع کـردن تـجـارب مـبـارزۀ غـنـی در صـفـوف حـزب کـمـونـیـسـت بـر خـوردار بـودنـد. ایـن دائـره قـبـل از هـمـه آهـنـگـسـاز هـانـس ایـسـلـر و هـمـکـاران نـویـسـنـده مـارگـا رت اسـتـفـیـن(Margarete Steffin)[ 41- 1908] و الـیـزابـت هـائـوپـتـمـان را دربـرمـی گـرفـت. هـم چـنـیـن آشـنـایـی بـا هـرمـان دونـکـر و رفـتـن بـه ام.آ.اس.ثـی.اچ، مـدرسـۀ کـارگـری مـارکـسـیـسـتـی، بـرای او حـائـز اهـمـیـت بـود. وی بـه خـاطـرۀ ایـن مـکـان آمـوزشـی در خـاتـمـۀ حـیـاتـش در ارتـبـاط بـا طـرح زنـدگـی ایـنـشـتـیـن بـازگـشـت.” و پـس از ایـن شـرح مـیـتـنـزوی – کـه آن را بـا تـوجـه بـه آن چـه در پـیـش ذکـر شـده نـمـی تـوان تـا انـدازه ای بـدون شـک کـردن خـوانـد – در یـادداشـتـی از او مـهـم تـر یـن مـورد در مـقـالـه اش را مـی یـابـیـم: مـتـهـم سـاخـتـن اشـخـاصـی بـه تـقـلـب و نـادرسـتـی، اشـخـاصـی بــه قـول مـیـتـنـزوی بــه قــدری گـسـتـاخ کـه کــورش رافــضـی را بــه ” مـعـلـم مــار کـسـیـسـتـی” بـرشـت بـزرگ تـبـدیـل سـاخـتـه انـد. بـحـث مـیـتـنـزوی قـبـل از هـر چـیـز ایـنـسـت، کـه کـورش یـک نـوع تـروتـسـکـیـسـت بـوده، و زمـانـی کـه بـرشـت بـر ضـد تـروتـسـکـیـسـم سـخـن گـفـتـه، تـکـلـیـف آن دو بـا یـکـدیـگـر روشـن شـده، کـورش بـیـش از آن نـمـی تـوانـسـتـه مـعـلـم بـرشـت بـاشـد. امـا چـنـیـن شـکـل بـحـثـی بـدخـواهـانـه اسـت. مـیـتـنـزوی مـی پـنـدارد صـرفـاً بـا ذکـر کـردن نـام شـخـصـی بـرچـسـب مـنـحـرف خـورده بـه تـوانـد حـریـف را فـلـج کـنـد. وانـگـهـی چـنـیـن بـحـثـی بـی طـرفـانـه و مـدلـل نـیـسـت: کـورش را نـمـی تـوان تـروتـسـکـیـسـت اسـتـنـبـاط نـمـود. نـظـریـات او شـبـا هـت بـه نـظـریـات اُپـوزیـسـیـون در داخـل حـزب بـلـشـویـک در شـوروی پـیـشـن دارنـد. سـپـس مـیـتـنـز وی ادعـا مـی کـنـد، کـه بـرشـت و کـورش آشـنـایـان چـنـدان نـزدیـکـی نـبـوده انـد، در صـورتـی کـه را بـطـۀ دوسـتـی آن دو تـا تـاریـخ درگـذشـت بـرشـت در 1956 مـسـتـنـد مـی بـاشـد. نـه فـقـط بـرشـت در جـلـسـات سـخـنـرانـی و آمـوزشـی کـورش حـاضـر مـی گـردیـد، هـم چـنـیـن کـورش در دورۀ مـهـاجـر تـش بـیـش تـر اوقـات( از 1933 تـا 1936) را نـزد بـرشـت در جـزیـرۀ فـیـن بـه سـر مـی بـرد. بـرشـت ادبـیـات کـورش را مـطـالـعـه مـی نـمـود، و تـا درجـۀ زیـادی مـی سـتـود( از آن جـمـلـه مـارکـسـیـسـم و فـلـسـفـه او را کـه بـدعـت آمـیـز تـلـقـی مـی شـده اسـت). آن دو در زمـان اقـامـت شـان در دانـمـارک هـمـکـاری داشـتـنـد. در مـورد نـمـایـشـنـامـه هـای بـرشـت و کـار کـورش بـا کـتـاب کـارل مـارکـس مـنـتـشـرشـده در بـعـد گـفـت و گـو مـی کـردنـد. حـتـی پـس از سـفـر کـورش ارتـبـاط شـان ادامـه یـافـت. بـرشـت از کـورش جـویـای کـمـک بـه او در بـه شـعـر درآوردن مـانـیـفـسـت حـزب کـمـونـیـسـت گـرد یـد. بـه دنـبـال بـازگـشـت بـه اروپـا بـرشـت بـه مـسـاعـدت کـورش در یـافـتـن یـک نـاشـر سـویـسـی بـرای کـتـاب کـارل مـارکـس او پـرداخـت. نـحـوۀ اسـتـنـبـاط شـخـصـی بـرشـت از رابـطـه اش بـا کـورش را از ایـن قـطـعـۀ نـامـۀ او بـه کـورش( بـدون تـاریـخ، ولـی در آخـر 1942) می تـوان دریافـت:

” مـن شـمـا را مـعـلـم خـود بـه شـمـار مـی آورم، کـار و دوسـتـی شـمـا بـرای مـن اهـمـیـت بـسـیـار دارد، شـمـا فـقـط بـایـد نـسـبـت بـه مـن شـکـیـبـا بـاشـیـد. مـا بـه درازا نـظـریـات مـتـفـاوتـی در ارزیـابـی یـو. اس.اس.آر[ اتـحـاد جـمـاهـیـر شـوروی سـوسـیـالـیـسـتـی] داشـتـه ایـم، ولـی عـقـیـدۀ راسـخ مـن ایـنـسـت، کـه رویـکـرد شـمـا یـگـانـه نـتـیـجـه ای نـیـسـت، کـه بـه تـوان بـر اسـاس کـار پـژوهـش عـلـمـی شـمـا بـه آن رسـیـد.”²⁵ بـالاخـره مـیـتـنـزوی مـی نـویـسـد، کـه بـرشـت شـخـصـاً در نـمـایـشـنـامـۀ کـوتـاهـش مـعـلّـم مـن( ظـاهـراً مـتـعـلـق بـه اواسـط دهـۀ 30) بـا لـحـن تـحـقـیـرآمـیـزی از کـورش سـخـن گـفـتـه اسـت؛ در صـورتـی کـه بـرعـکـس، ایـن نـمـایـشـنـامـه حـاوی سـخـنـان مـثـبـت دربـارۀ کـورش مـی بـا شـد، و مـیـتـنـزوی بـه عـمـد از نـقـل آن هـا خـودداری نـمـوده اسـت.

تـقـریـبـاً هـمـزمـان بـا مـیـتـنـزوی، ایـنـگـبـورگ مـونـتـس کـونـن(Ingeborg Münz – Koenen) در مـقـالـه ای بـا عـنـوان “Brecht im Spiegel westdeutscher Publikationen”( نـظـر بـه بـرشـت مـیـان مـطـبـوعــات آلـمـان غــربـی[ سـابـق]” در نـشـریــۀ آلــمـانـی شــرقــی( ســابــق) Weimarer Beiträge ( سـهـم ویـمـار)( 1969) بـر ضـد راش و دتـلـف مـولـر مـوضـع گـرفـت، و کـوشـیـد اثـبـات نـمـایـد، کـه بـرشـت مـارکـسـیـسـت شـاگـرد کـورش نـبـوده اسـت. ولـکـر نـیـز در مـقـالـه ای در مـجـلـۀ هـامـبـورگـی Die Zeit( زمـان) نـوشـت، کـه بـرشـت از کـورش ” بـه کـار بـردن(handhaben) اسـلـوب نـظـری دیـا لـکـتـیـکـی را آمـوخـت”، امـا ” او از جـهـات زیـاد از نـقـطـه نـظـرات عـلـمـی کـورش فـاصـلـه گـر فـت.”

جـای شـگـفـتـی نـیـسـت اگـر پـژوهـشـگـران آلـمـانـی شـرقـی( سـابـق) تـا ایـن انـدازه شـدیـد در بـر ابـر اثـبـات رابـطـۀ نـزدیـک بـرشـت و کـورش واکـنـش نـشـان داده انـد.

کـورش صـرفـاً مـردی نـبـود کـه در ک.پـی.دی و کُـمـیـنـتـرن در اُپـوزیـسـیـون قـرار داشـت، و آن را نـیـز تـرک نـکـرد، و سـرانـجـام از حـزب اخـراج شـد، و – مـسـلـمـاً بـیـهـوده – کـوشـیـد تـا در عـرصـه هـای سـازمـانـی – سـیـاسـی عـلـیـه ک.پـی.دی بـه سـتـیـزد، امـا او هـم چـنـیـن مـردی بـود کـه در تـأمـلات نـظـری – سـیـاسـیـش هـم از اتـحـاد شـوروی و هـم از مـارکـسـیـسـم – لـنـیـنـیـسـم روی گـرد انـد. کـتـاب کـورش، مـارکـسـیـسـم و فـلـسـفـه، از نـاحـیـۀ نـمـایـنـدگـان آن چـه کـه کـورش اورتـودوکـسـی مـارکـس مـی نـامـیـد، یـعـنـی از نـاحـیـۀ کـائـوتـسـکـی و کـمـونـیـسـت هـای سـرشـنـاس دیـگـر آلـمـانـی و خـارجـی بـه شـدت مـورد حـمـلـه واقـع شـد. کـورش در پـیـشـگـفـتـار بـه چـاپ جـدیـد کـتـابـش در چـنـد سـال بـعـد، 1929، بـه حـمـلـه پـاسـخ داد. او بـه ویـژه بـه مـخـالـفـت بـا لـنـیـن و نـقـطـه نـظـرات وی در مـاتـریـالـیـسـم و امـپـیـریـوکـریـتـیـسـیـسـم پـرداخـت. لـنـیـن هـنـایـشـات، انـدیـشـه هـا و تـصـورات انـسـان را بـه صـورت ” تـصـاویـری” اسـتـنـبـاط مـی نـمـود، کـه بـر اسـاس درک دسـتـگـاه حـسـی از جـهـان مـوجـود در بـیـرون و مـسـتـقـل از انـسـان و حـس هـای او شـکـل مـی گـیـر نـد، ” تـصـاویـری” کـه پـدیـدآور اسـتـنـبـاطـی تـقـریـبـاً صـحـیـح از جـهـان، وضـعـیـت، تـکـامـل و قـوا نـیـن آن هـسـتـنـد. کـورش ایـن ” نـظـریـۀ انـعـکـاسـی” را رد مـی کـنـد. او بـا لـنـیـن در ایـن مـورد مـخـا لـف اسـت، کـه لـنـیـن دیـالـکـتـیـک را قـربـانـی یـک مـاتـریـالـیـسـمِ بـه نـظـر کـورش کـهـنـه، مـتـعـصـبـا نـه، کـوتـه فـکـرانـه و مـنـحـصـراً تـلـقـیـن شـده بـنـا بـر مـلاحـظـات عـمـلـی مـی سـازد. مـنـظـور اسـا سـی لـنـیـن در کـتـابـش مـبـنـی بـر ایـن کـه بـایـد عـلـیـه ایـده آلـیـسـم( فـلـسـفـۀ تـفـکـر یـا مـعـنـویـت یـا اصـالـت تـصـور) در شـکـل پـوشـیـده اش بــه عـنـوان دشـمـن عــمـدۀ سـوسـیـالــیـسـم عـلــمـی در سـطـح

فـلـسـفـی مـبـارزه شـود، مـطـلـقـاً از طـرف کـورش بـی اعـتـبـار مـی گـردد، و او بـه جـای آن ” انـدیـشـۀ مـاتـریـالـیـسـتـی بـا رنـگ دانـش طـبـیـعـی” را بـه صـورت هـدف نـقـد مـارکـسـیـسـتـی تـوصـیـه مـی کـنـد. کـورش صـراحـةً مـی گـویـد، کـه ” کـل نـظـریـۀ ʼ لـنـیـنـیـسـتـیʻ بـه هـیـچ وجـه بـیـان نـظـری بـسـنـدۀ نـیـازهـای عـمـلـی در مـرحـلـۀ تـکـامـل فـعـلـی مـبـارزۀ طـبـقـاتـی پـرولـتـاریـای بـیـن الـمـلـلـی نـیـسـت”، و آن بـنـابـرایـن نـمـی تـوانـد نـقـش فـلـسـفـۀ انـقـلابـی پـرولـتـاریـا را ایـفـاء کـنـد. کـورش اسـتـنـبـاط لـنـیـن را نـسـبـت بـه مـارکـس عـقـب مـانـده اعـلام مـی کـنـد. او از هـر شـکـل ” جـهـان بـیـنـی” بـر اسـاس مـارکـسـیـسـت – لـنـیـنـیـسـتـی فـاصـلـه مـی گـیـرد، و تـکـامـل در اتـحـاد شـوروی را چـنـیـن تـحـلـیـل مـی کـنـد: ” تـکـامـل داده شـدن بـا بـیـهـوده تـریـن عـواقــب ایـن قـیـمـومـیــت مـاتـریــالـیـسـتـی ” فـلـسـفـیِ” اقـتـبـاس کـنـنـدگـان از لـنـیـن در کـلـیـۀ شـاخـه هـای دانـش، طـبـیـعـیـات و عـلـوم اجـتـمـاعـی، و هـم چـنـیـن کـل دنـیـای شـنـاخـت در ادبـیـات، تـئـاتـر، هـنـر تـصـویـری و غـیـره بـه دیـکـتـاتـوری ایـدئـولـوژیـک عـجـیـبِ نـوسـان کـنـنـده بـیـن پـیـش رفـت انـقـلابـی و تـاریـک تـریـن ارتـجـاع مـنـجـر گـشـتـه اسـت، کـه در روسـیـه شـوروی امـروز بـر کـل حـیـات مـعـنـوی، نـه تـنـهـا در داخـل حـزب، بـلـکـه نـیـز بـر طـبـقـۀ کـارگـر مـجـری مـی گـردد، و در زمـان اخـیـر هـم چـنـیـن در سـعـی گـسـتـرش دادن آن بـه خـارج از مـرزهـای روسـیـه شـوروی بـر کـلـیـۀ احـزاب کـمـونـیـسـتـی در غـرب و در سـرتـاسـر دنـیـا بـوده انـد.”

بـایـد بـه خـودی خـود واضـح بـاشـد، کـه چـنـیـن نـظـریـه ای دارای هـیـچ وجـه اشـتـراکـی بـا کـمـو نـیـسـم حـزبـی رسـمـی در آلـمـان یـا در خـارج نـبـود، و مـسـلـمـاً از دیـدگـاه هـر کـمـونـیـسـت حـزبـی ایـن انـدیـشـه ای مـهـوّع بـه شـمـار مـی رفـت، کـه ” بـرشـت بـزرگ” بـا چـنـیـن شـخـصـی دوسـت یـا بـا نـظـریـاتـی از او مـوافـق بـوده بـاشـد!

در ایـن مـبـحـث مـربـوط بـه اشـخـاص و هـنـایـشـات شـان بـر بـرشـت هـم چـنـیـن بـایـد از آلـفـرد دوبـلـیـن(Alfred Döblin)( 1957- 1878) خـالـق رمـان Berlin Alexanderplatz( بـرلـیـن مـیـدان آلـکـسـانـدر)( 1929) و چـنـد اثـر دیـگـر ذکـری بـه مـیـان آیـد. بـرشـت در سـال 1920 کـتـبـی از دو بـلـیـن را خـوانـده، و احـتـمـالاً در 1925 بـا او در بـرلـیـن آشـنـا گـشـتـه بـود. ولـکـر در شـرح وقـایـع زنـدگـی بـرشـتمـی نـویـسـد، کـه بـرشـت ” طـی دورۀ آمـوخـتـن مـارکـسـیـسـم”، یـعـنـی در هـمـیـن سـال هـا، اوقـات بـسـیـاری را بـا دوبـلـیـن مـی گـذرانـیـد. بـرشـت شـخـصـاً در نـامـه ای بـه دوبـلـیـن، مـورخ اکـتـبـر 1928 نـوشـت، کـه امـیـدوارسـت ” دوبـاره در زمـسـتـان شـب هـای هـفـتـگـی” را بـرگـذار کـنـنـد. ولـی ولـکـر نـمـی نـویـسـد، کـه چـنـیـن شـب هـایـی – اگـر واقـعـاً بـرگـذار شـده بـاشـنـد – بـه چـه اشـکـالـی، در کـجـا، بـه اتـفـاق چـه کـسـانـی بـوده انـد؟ دوبـلـیـن از شـرکـت کـنـنـدگـان در جـلـسـات مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک در مـنـزل بـرشـت بـود. بـرشـت دوبـلـیـن را یـکـی از دو ” پـدر مـعـنـوی” خـود ذکـر کـرده( آن دیـگـر کـایـسـر بـود). او در یـادداشـتـی در یـکـی از دفـاتـر وقـایـع روزانـه اش در سـپـتـامـبـر 1920 در رابـطـه بـا مـطـالـعـۀ دو رمـان از دوبـلـیـن نـوشـت، کـه ایـن آثـار دارای نـیـروی شـدیــد و انــدیـشـه هـایـی مـی بــاشـنــد، کــه ” انـعـکــاس شـان” را در خــود او داشـتــنـد ( ولـی بـرشـت در یـک مـورد خُـرده گـیـر بـود: ” بـی قـاعـدگـی” دوبـلـیـن). در نـامـۀ مـذکـور مـتـعـلـق بـه سـال 1928 بـرشـت بـه مـشـکـلاتـش در زمـیـنـۀ صـحـنـه پـردازی اشـاره نـمـود: ” مـهـم واقـعـاً یـافـتـن شـکـلـی اسـت، کــه در عــرصـۀ تـئـاتــر مـتـحـقـق سـاخـتـن چـیــزی را مـمـکـن سـازد، کــه مـانـنـد فـرق رمـان هـای شـمـا و [ تـومـاس] مـان(Mann)[Thomas][ 1955- 1875] بـاشـد!” مـنـظـور بـرشـت روشـن اسـت. او هـنـر رمـان نـگـاری دوبـلـیـن را بـه صـورت یـک سـرمـشـق در نـقـطـۀ مـقـابـل هـنـر رمـان نـویـسـی مـان( خـالـق رمـان بـزرگ Buddenbrooks( خـانـوادۀ بـودنـبـروک)( 1901) و نـوول اسـتـادانـۀ Der Tod in Venedig( مـرگ در ونـیـز)( 1912)) قـرار مـی دهـد؛ هـنـری کـه بـرشـت بـایـد آن را در تـئـاتـر بـه کـار گـیـرد. در پـایـان نـامـه بـرشـت مـی گـویـد: ” مـن هـمـیـشـه مـی دانـسـتـم، کـه نـویـسـنـدگـی ای بـه سـبـک شـمـا مـی تـوانـد مـبـیـن چـیـزی از تـصـویـر نـو دنـیـا بـاشـد. امـا اکـنـون بـر مــن کـامـلاً واضـح اسـت، کــه آن دقـیـقـاً خـلائـی را پُــر مـی کــنـد، کــه بــه عــلـت اسـتـنــبـاط مــار کـسـیـسـتـیِ هـنـر بـه وجـود آمـده اسـت!” در ایـن جـا ظـاهـراً مـنـظـور بـرشـت ایـنـسـت، کـه نـویـسـنـد گـی و ادبـیـات دوبـلـیـن در نـفـس خـود حـلال مـشـکـلاتـی بـود، کـه ” اسـتـنـبـاط مـارکـسـیـسـتـیِ هـنـر” آن هـا را لایـنـحـل گـذارده بـود، و ایـن بـا وجـود ” بـی قـاعـدگـی” دوبـلـیـن از نـظـر بـرشـت. مـؤیـد ایـن کـه بـرشـت سـال هـا ایـن ارزیـابـی بـسـیـار بـالا از نـویـسـنـدگـی دوبـلـیـن را حـفـظ کـرده، نـامـۀ شـادبـاشـی اسـت کـه بـرشـت بـه مـنـاسـبـت شـصـتـمـیـن سـالـروز تـولـد دوبـلـیـن در سـال 1938 بـه او نـوشـتـه اسـت.  نـامـه سـرتـاسـر گـرامـیـداشـت و تـعـریـف مـی بــاشـد، و در خـاتـمـه بـرشـت نــوشـتـه: ” مـن آثـار شـمـا را کـان طـلای تـلـذذ و آمـوخـتـن تـلـقـی مـی کـنـم، و امـیـدوارم آثـار خـود مـن حـاوی گـنـج هـایـی از آن جـا بـاشـنـد.”

امـا دوائـر حـزبـی بـا چـه دیـده ای بـه دوبـلـیـن مـی نـگـریـسـتـنـد؟ آیـا آن هـا نـیـز چـون بـرشـت بـر ایـن بـودنـد، کـه دوبـلـیـن نـاجـی بـود، کـسـی کـه تـوانـایـی پُـر کـردن آن خـلائـی را داشـت، کـه کـو شـش هـای پـیـشـا او در راسـتـای اسـتـقـرار یـک ” اسـتـنـبـاط مـارکـسـیـسـتـیِ هـنـر” نـاگـزیـر رهـایـش سـاخـتـه بـودنـد؟ نـشـریـه گـردش بـه چـپ رمـان بـرلـیـن مـیـدان آلـکـسـانـدر را بـسـیـار مـحـتـاطـانـه مـعـرفـی نـمـود. پـس از آن دوبـلـیـن در نـشـریـه Berliner Tagebuch( وقـایـع روزانـۀ بـرلـیـن) نـظـر نـه چـنـدان دوسـتـانـه اش را درمـورد گـردش بـه چـپ، عـمـومـاً و در مـورد نـاشـریـن بـشـر، لـودویـگ رن(Ludwig Renn)( 1979- 1889)، آنـدور گـابـور(Andor Gabor)( 1953- 1884)، کـورت کـلـیـبـر(Kurt Kläber)( 1959- 1897) و اریـش ویـنـرت(Erich Weinert)( 1953- 1890)، خـصـو صـاً بـیـان داشـت. پــاسـخ دنــدان شـکـنـی بــه دوبــلـیـن از طـرف اتـو بـیـهـالـجـی مـریـن(Otto Bihalji – Merin)( 93- 1904) در شـمـارۀ 6 ژوئـن 1930 گـردش بـه چـپ داده شـد. و انـدکـی دیـرتـر در هـمـان سـال گـردش بـه چـپ بـه اطـلاع خـوانـنـدگـانـش رسـانـد، کـه یـک انـتـشـارات در اتـحـاد شـوروی مـایـل بـه نـشـر بـرلـیـن مـیـدان آلـکـسـانـدر بـود، ولـی بـا اعـتـراض نـویـسـنـدگـان انـقـلابـی مـواجـه گـر دیـد، کـه تـوجـه آن انـتـشـارات را بـه ایـن نـکـتـه مـعـطـوف داشـتـنـد، کـه ” نـویـسـنـده ای کـه چـنـان بـی شـرمـانـه مـتـعـرض ادبـیـات پـرولـتـاریـایـی آلـمـان شـده، سـزاوار آن نـیـسـت کـه رمـانـش از سـوی کـار گـران در اتـحـاد شـوروی خـوانـده شـود.” بـرلـیـن مـیـدان آلـکـسـانـدربـرای هـمـیـشـه از بـرنـامـۀ آن انـتـشـارات حـذف گـردیـد. ضـمـنـاً بـه خـودی خـود روشـن مـی بـاشـد، کـه بـیـن بـرشـت و دوائـر ادبـی وابـسـتـه بـه ک.پـی.دی در مـورد دوبـلـیـن تـوافـق نـظـر وجـود نـداشـت.

در ایـن دوره کـه بـرشـت بـیـش از پـیـش بـه شـرائـط اجـتـمـاعـی، سـوسـیـالـیـسـم و مـارکـسـیـسـم جـذب مـی شـد، و تـدریـجـاً خـود را مـارکـسـیـسـت تـلـقـی مـی نـمـود، فـکـر انـتـشـار نـشـریـه ای را در سـر مـی پـرورانـد. چـنـیـن نـشـریـه ای به نـظـر او مـی بـایـد هـدف تـوسـعـۀ مـاتـریـالـیـسـم دیـالـکـتـیـک را دنـبـال کـنـد، و تـوأمـاً از هـمـکـاری روشـنـفـکـران بـورژوایـی بـرخـوردار بـاشـد. بـرشـت در پـائـیـز 1930 در مـورد انـتـشـار چـنـیـن نـشـریـه ای، کـه مـی بـایـد Kritische Blätter( اوراق انـتـقـادی) نـام بـه گـیـرد، بـا بـنـجـامـیـن، بـرنـتـانـو و ایـهـریـنـگ بـه مـذاکـره پـرداخـت. او حـتـی رهـنـمـون نـشـریـه را تـهـیـه دیـد. مـکـاتـبـاتـی صـورت گـرفـت، جـلـسـاتـی بـرگـذار شـد، ولـی تـمـایـل بـخـصـوصـی بـه قـضـیـه وجـود نـداشـت، و در واقـع نـه حـتـی تـوافـق چـنـدانـی( ایـن را بـنـجـامـیـن در آغـاز 1931 اظـهـار داشـت). در نـهـایـت نـشـریـه روی روز نـدیـد، و لـذا بـرشـت بـه امـکـان ابـداع یـک نـشـریـۀ چـاره ای در نـقـطـۀ مـقـابـل نـشـریـات فـرهـنـگـی ای چـون Weltbühne( صـحـنـۀ دنـیـا)، تـحـت ادارۀ کــارل فُــن اوسـیـتـسـکـی((Carl von Ossietsky( 1938- 1889) و کـورت تـوخـولـسـکـی(Kurt Tucholsky)( 1935- 1890) و گـردش بـه چـپ، تـحـت ادارۀ نـویـسـنـدگـان پـرولـتـاریـایـی دسـت نـیـافـت. از اشـخـاص شـریـک در طـرح نـاکـام بـرشـت سـخـن گـفـتـه ایـم، بـه اسـتـثـنـاء ایـهـریـنـگ.

ایـهـریـنـگ یـک نـاقـد سـرشـنـاس بـرلـیـنـی تـئـاتـر بـود. چـگـونـگـی بـرخـورد بـه او در جـنـاح چـپ ک.پـی.دی گـرا را از جـمـلـه مـی تـوان بـا مـطـالـعـۀ نـحـوۀ مـعـرفـی مـجـمـوعـۀ مـقـالات او تـحـت عـنـوان Die getarnte Reaktion( ارتـجـاع پـوشـیـده)(1930) دریـافـت. در ایـن مـعـرفـی، روزنـامـه نـگـار فـرهـنـگـی کـمـونـیـسـت عـمـده آلـفـرد کـورلا(Alfred Kurella)( 1975- 1895) بـه قـولـی از ایـهـریـنـگ عـطـف تـوجـه مـی دهـد بـه ایـن عـبـارت، کـه نـمـی تـوان صـرفـاً بـه تـأیـیـد پـیـش تـازی ار تـجـاع بـسـنـده کـرد، ” هـم چـنـیـن بـایـد عـلـل را شـنـاخـت و کـوشـیـد تـا آن هـا را از مـیـان بـرد.” او بـا انـتـقـاد و مـجـادلـه ای مـوافـق اسـت، کـه ” بـه فـهـمـد فـقـط مـی تـوانـد بـا شـنـاخـت و دریـا فـتـن زمـیـنـۀ سـاخـتـار قـوانـیـن یـک جـنـبـش سـیـاسـی، اجـتـمـاعـی یـا آرمـانـی پـیـروز گـردد.” و در ایـن مـورد کـورلا مـخـتـصـراً اظـهـار نـظـر مـی کـنـد، کـه ” بـا ایـن کـلـمـات ایـهـریـنـگ حـکـم مـرگ کـارهـای خـود را صـادر مـی کـنـد، زیـرا ایـن دقـیـقـاً هـمـان چـیـزی اسـت، کـه بـیـهـوده در مـقـالات او مـی جـویـنـد.” بــه ایـن تــرتــیــب بــرشــت یــک بــار دیـگــر دســت اتـحـاد بــه شـخـصـی در دیــدۀ حــزب ” نـادرسـت” داده بـود.

ایـهـریـنـگ بـرخـلاف بـسـیـاری دیـگـر از آلـمـان مـهـاجـرت نـنـمـود. او حـتـی الـمـقـدور کـوشـیـد تـا بـه عـنـوان هـنـرمـنـد تـئـاتـر تـحـت رژیـم نـازیـسـتـی کـار کـنـد. در ایـن مـورد نـشـریـۀ ادبـی مـهـا جـران Das Wort( حـرف) در مـسـکـو در آخـر سـال 1936 نـوشـت، کـه ” او بـی گـمـان بـه صـدهـا دوسـت خـیـانـت ورزیـده بـود. او هـرگـز بـه انـدیـشـه خـیـانـت نـورزیـده، زیـرا هـرگـز صـاحـب انـد یـشـه ای نـبـوده اسـت، نـه پـیـشـا 1933 و نـه پـسـا.” بـرشـت، بـرعـکـس دلایـل تـن نـدادن دیـگـران بـه مـهـاجـرت و بـاقـی مـانـدن در آلـمـان را درک مـی کـرد، و بـا آنـان تـفـاهـم داشـت، از آن مـیـان بـا ار یـش انـگـل(Erich Engel)( 1966- 1891) و پـیـتـر سـوهـرکـامـپ(Peter Suhrkamp)( 1959- 1891)، هـم چـنـیـن ایـهـریـنـگ. هـارالـد ایـنـگـبـرگ(Harald Engberg)( 71- 1910) در کـتـابـش Brecht på Fyn( بـرشـت در فـیـن)( 1966) اشـاره دارد، کـه ایـهـریـنـگ بـه دیـدار بـرشـت در سـونـد بـورگ رفـت.

از اشـخـاص دیـگـری، گـذشـتـه از آنـان کـه ذکـرشـان رفـت، و بـرشـت تـحـت هـنـایـش شـان قــرار داشـت – یـا احـتـمـالاً قـرار داشـت -، بـه جـهـت پـرهـیـز از اطـالـۀ کـلام سـخـن گـفـتـه نـمـی شـود، ولـی کـلـمـه ای چـنـد از بـعـضـی از آنـان جـای خـود دارد، بـه عـنـوان مـثـال از سـه تـن کـه مـیـتـنـزوی در مـقـالـۀ پـیـش گـفـتـه اش از آنـان نـام مـی بـرد: ایـسـلـر، اسـتـفـیـن، هـائـوپـتـمـان و مـا بـه خـود اجـازه مـی دهـیـم ویـگـل را را نـیـز بـه ایـنـان بـیـافـزایـیـم. او بـا ایـسـلـر( از 1927 نـاقـد مـوزیـک در پـرچـم سـرخ) در سـال 1929، بـا اسـتـفـیـن در سـال 1932، بـا هـائـوپـتـمـان در سـال 1924 و بـا ویـگـل در سـال 1923 آشـنـا گـردیـد. بـه یـقـیـن هـمـۀ ایـنـان دارای آگـاهـی سـیـاسـی افـزون تـری از بـرشـت و در تـکـامـل سـیـاسـی او سـهـیـم بـودنـد. در عـرصـۀ تـئـاتـر، کـه از نـظـر بـرشـت بـه شـکـل تـنـگـاتـنـگ بـا کـار سـیـاسـی مـرتـبـط بـود، و در ایـن سـال هــا تـنـگـاتـنـگ تــر نـیـز گـردیــد، مـسـلـمـاً پـیـسـکـاتــور و” تـئـاتـر سـیـاسـی” او دارای نـفـوذ مـهـمـی در بـرشـت بـود. بـرشـت در سـال هـای 28- 1927 نـزد پـیـسـکـاتـور و بـرای پـیـسـکـاتـور کـار مـی کـرد، و پـیـسـکـاتـور بـعـداً ادعـا نـمـود، کـه بـرشـت هـر آن چـه را کـه او از ” تـئـاتـر حـمـاسـی” مـی دانـسـت، از وی آمـوخـت، و بـه عـاریـت گـرفـت. دانـش و آگـاهـی  بــرشـت از تـئـاتـر شـوروی و ارتـبـاط مـسـتـقـیـمـش بــا آن تـوسط بـرنـهـارد رایـش(Bernhard Reich)( 1972- 1894) و لاسـیـس حـاصـل و بـرقـرار گـردیـد، و هـیـچ شـکـی نـیـسـت، کـه وجـوه تـشـابـه بـیـن نـظـریـات و کـار عـمـلـی بـرشـت در عـرصـۀ تـئـاتـر و کـارگـردان روسـی وسـفـولـود مـیـرهـولـد(Vsevolod Meyerhold)(1940- 1874) وجـود دارد، ولـی ایـن بـدان مـفـهـوم نـیـسـت، کـه بـرشـت مـسـتـقـیـمـاً از مـیـرهـولـد هـنـایـش پـذیـرفـتـه یـا شـاگـرد او بـوده بـاشـد. مـیـرهـولـد صـرفـاً آن هـنـرمـنـد تـئـاتـری بـود، کـه بـرشـت خـود را بـا او از لـحـاظ تـئـاتـری هـمـتـبـار حـس مـی کـرد، هـنـر مـنـدی کـه تـلاش هـایـش بـه اشـکـال چـنـدی بـا تـلاش هـای بـرشـت هـمـسـو بـود، هـر چـنـد اغـلـب بـا وسـایـل دیـگـری. ضـمـنـاً بـرشـت بـه نـویـسـنـدۀ شـوروی تـرچـاکُـف بـسـیـار عـلاقـمـنـد و تـا حـد زیـادی از فـن ” مـونـتـاژ” او تـأثـیـر پـذیـرفـتـه بـود. بـیـن آنـان رابـطـۀ دوسـتـی نـزدیـک بـرقـرار بـود. تـرچـا کُـف کـارهـایـی از بـرشـت را بـه روسـی تـرجـمـه نـمـود. بـرشـت – چـنـان کـه در روشـنـگـری شـمـاره 22 ذکـر شـد – تـرچـاکُـف را ” مـعـلـم” خـود نـامـیـده اسـت.

نـویـسـنـدگـان پـرولـتـاریـایـی در گـردش بـه چـپ مـعـمـولاً دارای نـظـریـاتـی خـلاف مـیـل بـرشـت بـودنـد. پـیـسـکـاتـور در دورۀ هـمـکـاری بـا بـرشـت مـورد انـتـقـاد قـرار گـرفـت. بـشـر از لاسـیـس انـتـقـاد نـمـود، کـه در سـخـنـرانـیـش در مـوضـوع هـنـر و تـئـاتـر شـوروی بـه انـدازۀ کـافـی از هـمـکـاران بـرادر در سـاز مـان شـوروی اتّـحـادیـۀ نـویـسـنـدگـان پـرولـتـاریـایـی روسـیّـه( آر.آ.پـی.پـی) (Russkaya Assotsiatsiya Proletarskikh Pisatelei(RAPP)²⁶ سـخـن نـگـفـتـه اسـت، و مـیـرهـولـد نـیـز مـورد عـلاقـۀ حـزبـیـون نـبـود. هـنـگـامـی کـه مـیـرهـولـد در آغـاز 1930 یـک نـمـایـش افـتـخـاری در بـرلـیـن بـه اجـراء گـذاشـت، گـردش بـه چـپ نـوشـت، کـه نـیـاز مـا بـه یـک تـئـاتـر در زمـیـنـۀ مـبـار زۀ طـبـقـاتـی آگـاهـانـه بـود، ولـی ” تـئـاتـر مـیـرهـولـد عـلـی رغـم ظـاهـر عـصـیـان طـلـبـانـۀ نـمـایـشـش چـنـیـن سـلاح انـقـلابـی ای نـیـسـت. رُل کـنـونـی آن[ تـئـاتـر مـیـرهـولـد] در اتـحـاد شـوروی مـحـافـظـه کـارانـه اسـت، و نـمـایـش افـتـخـاری تـئـاتـر مـیـرهـولـد حـائـز اهـمـیـت بـرای پـرولـتـاریـای انـقـلابـی نـیـسـت.”

پـیـسـکـاتـور از آغـاز دهـۀ 30 در اتـحـاد شـوروی اقـامـت داشـت. امـا از آن جـا کـه در کـار بـا مـوضـوعـات دلـخـواهـش رفـتـه رفـتـه بــا مـشـکـلات روبــه رو گـردیــد، ســرانـجـام شـوروی را تــرک

گـفـت. مـیـرهـولـد مـضـروب پـاک سـازی فـرهـنـگـی اسـتـالـیـنـیـسـتـی گـردیـد. رایـش مـدتـی در بـازدا شـت بـه سـر بـرد، بـعـد تـبـعـیـد شـد. لاسـیـس چـنـد سـال در زنـدان هـا و اردوگـاه هـای کـار اجـبـاری بـه سـر بـرد. آشـنـایـان بـرشـت در اتـحـاد شـوروی و شـمـاری اشـخـاص بـا انـدیـشـه هـای هـنـری و سـیـاسـی نـظـیـر بـرشـت یـا مـورد هـمـفـکـری او اعـدام گـردیـدنـد؛ در اردوگـاه هـای کـار اجـبـاری و زنـدان هـا مـحـبـوس شـدنـد؛ تـبـعـیـد یـا از مـشـاغـل شـان تـحـت تـرور اسـتـالـیـنـی اخـراج گـشـتـنـد.

از ” آدم آدم اسـت” تـا ” یـوحـنّـا ی قـدّیـس”

بـرخـورد نـویـسـنـدۀ جـوان، بـرشـت، بـه مـسـئـلـۀ هـسـتـی تـنـگ نـظـرانـه اسـت، بـه ایـن مـفـهـوم کـه او امـکـان فـرد انـسـانـی بـرای انـبـسـاط یـا بـه بـیـان عـادی نـیـل بـه یـک هـسـتـی غـنـی و سـعـادت آمـیـز را بـه شـکـل مـجـرد درک مـی کـنـد. در عـالـم تـصـورات او فـرد در تـلاش تـحـقـق خـویـش در پـیـکـار بـر عـلـیـه و بـر لـه یـکـتـای دیـگـری اسـت( در نـمـایـشـنـامـه هـای زنـدگـی ادوارد دوّم از انـگـلـسـتـان و در انـبـوه شـهـرهـا). ” دیـگـران”، جـامـعـه، هـر رابـطـۀ اجـتـمـاعـی یـا نـاپـدیـد شـده یـا بـه ضـعـیـفـی بـه گـونـۀ زمـیـنـه مـورد اشـاره قـرار مـی گـیـرد، یـا بـه صـورت ” واقـع گـرایـانـه” مـطـلـق یـا نـمـایـش نـیـروی حـیـاتـی – خـودخـواهـانـه( در صـدای طـبـل هـا در شـب، بـال) بـه تـوصـیـف درمـی آیـد. در را بـطـه بـا عـالـم هـسـتـی فـرد بـا یـک نـظـام جـهـانـی بـی تـرحـم، درک نـاپـذیـر روبـه رو مـی گـردد.

راه نـویـسـنـده بـه ” شـهـرهـا “، مـرکـز و نـمـاد مـلاقـات اجـتـمـاعـی انـسـان هـا، بـه دور از انـفـراد خـیـال پـردازانـه، مـسـتـقـیـمـاً بـه درون واقـعـیـت اجـتـمـاعـی مـنـتـهـی مـی گـردیـد. او، بـرشـت، کـه در بـطـن مـادر ” بـه شـهـر حـمـل شـده بـود”( آن گـونـه کـه در شـعـر ” دربـارۀ بـی.بـی بـیـچـاره” مـی گـو یـد)، خـود را در بـیـابـان سـنـگـی شـهـر بـزرگ بـرای تـبـدیـل بـه سـنـگ شـدن(Petrefakt) رهـا سـا خـت. و او شـهـر بـزرگ را بـه نـیـکـی شـنـاخـت. بـرلـیـن شـهـری بـود مـمـلـو از تـضـادهـا، تـصـویـر و کـانـون کـل جـامـعـۀ آلـمـان. در آن جـا گـرسـنـگـی، بـی کـاری و فـلاکـت، تـوأم بـا نـور تـابـان، رفـت و آمـد و حـمـل و نـقـل، ازدحـام، یـک زنـدگـی تـلـذذی تـبـاه کـنـنـده و یـک حـیـات فـرهـنـگـی شـکـوفـان، تـرقـی نـاگـهـانـی کـوتـاه مـدت و اسـتـیـصـال بـحـران هـمـه شـمـول جـلـب نـظـر مـی نـمـودنـد. بـرلـیـن هـم چـنـیـن پـایـتـخـت رایـش و مـرکـز سـیـاسـی بـود، شـهـری کـه اهـالـیـش قـوی تـر از سـائـر نـقـاط کـشـور در بـرابـر طـاعـون نـازیـسـم مـقـاومـت نـشـان دادنـد. در ایـن شـهـر بـرشـت از جـمـلـه در 1 مـه 1929 از آپـارتـمـان اسـتـرنـبـرگ شـاهـد تـیـرانـدازی افـراد پـلـیـس بـه کـارگـران کـمـونـیـسـت بـود، کـه بـه مـقـررات مـمـنـوعـیـت تـظـاهـرات در روز مـبـارزۀ بـیـن الـمـلـلـی کـارگـران، صـادرشـده از سـوی رئـیـس پـلـیـس کـارل زورگـیـبـل(Karl Zörgiebel) تـسـلـیـم نـگـردیـده بـودنـد. بـرشـت دیـدگـانـش را بـه کـار انـداخـت. او دیـد چـگـونـه بـا انـسـان در شـهـر بـزرگ رفـتـار مـی شـود: نـاپـسـنـدانـه. در اثـر تـجـا رب بـرشـت از شـهـر بـزرگ نـقـطـۀ ثـقـل نـویـسـنـدگـی او از یـکـتـای مـنـفـرد بـه انـسـان در رابـطـۀ اجـتـمـاعـی، ابـتـداء یـکـتـا در بـرابـر ” دیـگـران”، دیـگـرانِ اغـلـب اسـتـنـبـاط شـده بـه صـورت دشـمـنـان، مـنـتـقـل گـردیـد.هـنـگـامـی کـه بـرشـت در زمـانـی دیـرتـر، در اواسـط دهـۀ 30، بـه ایـن دوره مـی انـدیـشـیـد، در شـعـر ” بـه نـسـل هـای آیـنـده” نـوشـت: ” مـن بـه شـهـرهـا در زمـان آشـفـتـگـی آمـدم.”(In die Städte kom ich zur Zeit der unordnung)

بــرشـت در زمـانــی زود بـا مـسـئـلـۀ هـویـت فـرد اشـتـغــال یـافـتـه بـود. در نـمـایـشـنـامـۀ Galgei ( گــالــگـی)( یـکـی از چـنـد طـرح نــاتـمـام دورۀ جـوانـی او) بــه مــا مـردی مـعـرفـی مـی گــردد، کـه درچـنـگ انـسـان هـای بـدسـرشـت گـرفـتـار مـی آیـد. بـر اسـاس ایـن نـمـایـشـنـامـۀ نـاتـمـام نـمـایـشـنـامـۀ آدم آدم اسـت پـدیـد آمـد، کـه – گـفـتـه شـده – در سـال 1926 اجـراء گـردیـد، و سـال پـس از آن بـه طـبـع رسـیـد. مـا در ایـن نـمـایـشـنـامـه بـا کـارگـر بـنـدر گـالـی گـای(Galy Gay) آشـنـا مـی گـردیـم، کـه یـک روز بـرای خـریـدن مـاهـی بـه شـهـر مـی رود، ولـی گـرفـتـار سـربـازان مـی شـود، کـه او را ” از نـو سـوار مـی کـنـنـد”(= از نـو مـونـتـاژ مـی کـنـنـد)، و در پـایـان نـمـایـشـنـامـه او هـویـت قـبـلـیـش را انـکـار مـی نـمـایـد. در واقـع او بـه چـیـز دیـگـری مـبـدل شـده، بـه یـک ” مـاشـیـن جـنـگـی غـرّان”. او صـبـحـگـاه بـا ایـن خـاطـرجـمـعـی بـه راه افـتـاده بـود، کـه ” کـسـی را کـاری بـه کـار یـک کـارگـر بـنـدر بـی مـال نـخـواهـد بـود”، و زنـش بـا احـتـیـاط بـه او گـفـتـه بـود: ” کـسـی چـه مـی دانـد.” خـیـر، کـسـی نـمـی دانـد، یـا درسـت تـر، بـلـی، مـی دانـنـد. مـا هـمـه داخـل مـاشـیـن مـی شـویـم. و مـنـظـور از مـاشـیـن ” دیـگـران” هـسـتـنـد، یـعـنـی مـا جـزء دیـگـران مـی گـردیـم. بـرشـت سـتـیـزۀ بـی رحـمـانـۀ هـمـه عـلـیـه هـمـه، یـکـتـا عـلـیـه دیـگـران، دیـگـران بـه صـورت جـبـهـۀ جـسـیـمـی بـر عـلـیـه یـکـتـا، کـه در تــلاش زیـسـتــن اسـت را در مـجـمـوعـۀ شـعـر Aus einem Lesebuch für Städtebewohner ( از یـک کـتـاب خـوانـدنـی بـرای شـهـری) بـرمـی رسـد؛ اشـعـاری سـروده شـده طـی سـال هـای 27- 1925، انـتـشـار یـافـتـه بـخـشـاً در هـمـان تـاریـخ و بـخـشـاً انـدکـی دیـرتـر، بـعـد جـزء مـجـمـوعـۀ Versuche 2( آزمـایـش 2)(1930). در ایـن اشـعـار مـقـررات دنـیـای بـی تـرحـم درج مـی شـونـد: خـودخـواه بـاش، تـکـالـیـف انـسـانـی را مـپـذیـر، بـه رفـیـقـان بـی وفـا بـاش، والـدیـنـت را طـرد کـن، بـبـلـع و بـنـوش، چـیـزی را امـضـاء مـکـن، بـلـی، حـتـی یـک کـتـیـبـۀ روی قـبـر پـشـت سـر مـگـذار، ردّ پـایـت را مـحـو کـن! شـرائـط نـاهـنـجـار هـسـتـنـد. ” شـمـا بـایـد الـفـبـاء را بـیـآمـوزیـد.”(Ihr müsst das ABC noch lernen.) و بـعـد خـود ایـن الـفـبـاء را بـه خـوانـنـدگـانـش مـی آمـوزد.²⁷

آیـا ” مـرد خُـرد” واقـعـاً چـه چـیـزی مـی تـوانـد در ایـن دنـیـا بـه دسـت آورد؟ اکـنـون از نـظـر بـر شـت یـکـتـا تـا در جـۀ زیـادی مـرد خُـرد مـجـهـول اسـت، و نـه چـون در پـیـش فـردگـرای خـودخـواه در بـال، در درانـبـوه شـهـرهـا، در زنـدگـی ادوارد دوّم از انـگـلـسـتـان. تـودۀ مـجـهـول مـردم، جـامـعـۀ تـوده ای، آن جـا کـه امـور از بـد بـه بـدتـر تـحـول مـی یـابـنـد، تـنـهـا بـرخـوردار از دورنـمـای آیـنـدۀ جـذاب انـدکـی هـسـت. در نـمـایـشـنـامـه هـای Die Mutter( مـادر)( 31- 1930) و Mutter Courage und ihre kinder( نـنـه دلاور و فـرزنـدان او)( 39- 1938) بـازنـدگـان جـنـگ و زنـدگـی ایـفـاء نـقـش مـی کـنـنـد؛ از بـی ارزشـی فـضـیـلـت هـا حـرف مـی زنـنـد؛ سـرنـوشـت انـسـان هـایـی را مـی نـمـایـانـنـد، کـه نـه بـه نـدازۀ کـافـی خـشـن هـسـتـنـد تـا پـلـیـد بـاشـنـد، و نـه دارای بـیـنـش، اراده و اسـتـعـداد ضـدیـت بـا پـلـیـدی.

اسـتـنـبـاط بـرشـت در نـویـسـنـدگـی دورۀ جـوانـی او از انـسـان مـنـفـرد شـامـل عـنـاصـری اسـت، کـه بـه طـرح مـسـئـلـۀ فـرد و ” دیـگـران” راه مـی بـرد: آیـا فـرد چـگـونـه مـی تـوانـد بـا پـذیـرش شـرائـط تـقـلـیـد از دیـگـران، شـرکـت در جـنـگ هـمـه عـلـیـه هـمـه، یـا شـکـسـتـن مـقـررات زنـدگـی بــرای ” شـهــری” خــود را اعــتــلاء بــخـشــد؟ در نــمــایـشــنــامــۀ Die Ausnahme und die Regel ( اسـتـثـنـاء و قـاعـده) نـه تـنـهـا قـاعـدۀ ” چـشـم در مـقـابـل چـشـم” تـأکـیـد مـی گـردد، هـم چـنـیـن نـمـا یـشـنـامـه بـا ایـن دعـوت بـه پـایـان مـی رسـد: ” آن چـه قـاعـده اسـت، بـدان کـه سـوء اسـتـفـاده اسـت.” (Was die Regel ist, das erkennt als Missbrauch) گـفـتـه ای در نـمـایـشـنـامـۀ مـادر، کــه امــور از بـد بـه بـدتـر تـحـول مـی یـابـنـد، ایـن سـئـوال را بـه دنـبـال دارد: ” پـس چـاره چـیـسـت؟” در نـنـه دلاور و فــرزنـدان او نـنـه دلاور فـقــط نـمـی گـویــد: ” دنـیـا ایــن طـورسـت.” ولـی بــلافـاصـلـه مـی افـزایـد: ” لازم نـبـود ایـن طـور بـاشـد.” آیـا ” دیـگـران” در حـقـیـقـت کـیـسـتـنـد؟ آیـا غـیـرانـسـانـیـت طـبـیـعـت داده و اجـتـنـاب نـاپـذیـرسـت یـا اثـر انـسـان؟ آیـا انـسـان هـای مـشـخـصـی، افـراد واحـدی، گـروه هـا و طـبـقـاتـی نـیـسـتـنـد کـه ایـن ” جُـرم”(missetat) را مـرتـکـب مـی گـردنـد، و از مـمـر آن مـی زیـنـد؟ آیـا چـه بـر سـر گـالـی گـای در آدم آدم اسـت مـی آیـد؟ او بـرخـلاف ارادۀ خـود( شـایـد فـاقـد آنـسـت؟ گـفـتـه مـی شـود، او مـردی اسـت کـه ” نـمـی تـوانـد نـه بـه گـویـد”) بـه دسـت یـک گـروه سـربـاز بـه صـورت یـک “مـاشـیـن جـنـگـی غـرّان” ” از نـو سـوار کـرده مـی شـود”(= از نـو مـونـتـاژ مـی شـود)، و لـذا دسـتـخـوش تـحـولـی نـاخـواسـتـه مـی گـردد. آیـا ایـن نـکـبـت اسـت؟ آیـا بـا او بـدرفـتـاری مـی گـردد؟ مـغـزشـویـی مـی شـود؟ سـرکـوب مـی گـردد؟ بـسـیـاری بـایـد چـنـیـن بـه پـنـدارنـد، و بـرشـت خـود نـیـز تـا حـدی بـرایـنـسـت. آیـا رتـبـۀ گـالـی گـای پـیـش و پـس از ” تـبـدلـش” بـه چـه صـورتـی اسـت؟ دربـارۀ ایـن پـرسـش، بـرشـت در پـیـشـگـفـتـار بـر نـمـایـشـنـامه در 1927 بـحـث مـی کـنـد. مـی نـویـسـد: ” مـن مـی دانـم، کـه عـادت دارنـد انـسـانـی را کـه نـمـی تـوانـد نـه بـه گـویـد، آدم ضـعـیـفـی تـلـقـی کـنـنـد، ولـی گـالـی گـای بـه هـیـچ وجـه آدم ضـعـیـفـی نـیـسـت، بـرعـکـس او نـیـرومـنـدتــریـن مـی بـاشـد. او ابـتـداء بــا تـبـدیـل شـدن بــه جــزیـی از تــوده نـیـرومـنـد مـی گــردد.(wird erst stark  Er in der Masse.)” بـنـا بـر ایـن راه حـل عـبـارت اسـت از تـبـدیـل گـشـتـن فـرد بـه جـزیـی از تـوده، وقـف خـویـش بـه تـوده. ابـتـداء بـا خـنـثـی کـردن خـویـش بـه صـورت شـخـص خـصـوصـی فـرد واقـعـاً قـادر بـه آزاد سـاخـتـن خـود مـی بـاشـد. امـا ایـن راه حـل بـرشـت مـجـرد و غـیـرعـمـلـی اسـت. در ایـن مـرحـلـه هـنـوز راه بـرشـت بـه هـمـبـسـتـگـی طـبـقـاتـی عـمـلـی دراز بـه نـظـر مـی رسـد. او گـالـی گــای را بــه صـورت نـیـرومـنـدتــریـن مـعــرفـی، و تـکــامـلـش را مـثـبــت و او را نـخـسـتـیـن نـمـونـۀ ” انـسـان نـو” مـشـخـص مـی سـازد، و ایـن در تـنـاقـض بـا چـیـزی کـه نـمـایـشـنـامـه بـه آن مـربـوط مـی بـاشـد، یـعـنـی تـبـدیـل شـدن یـک مـرد صـلـح جـو بـه هـواخـواه نـظـامـی گـری، قـاتـل عـمـده و قـصـاب انـسـان. بـرشـت، بـه طـور عـقـیـدتـی مـخـالـف بـا جـنـگ، در ایـن نـمـایـشـنـامـه سـنـگـیـنـی را بـیـش تـر بـر پـیـغـام عـمـومـاً یـکـسـان مـی نـهـد تـا بـر تـاریـخ واقـعـی، رابـطـۀ مـشـخـص تـاریـخـی و انـسـانـی، گـرایـشـی کـه اغـلـب مـورد انـتـقـادِ – بـه نـظـر صـحـیـحِ – مـفـسـران کـمـونـیـسـت و غـیـرکـمـونـیـسـت قـرار گـرفـتـه اسـت. سـال هـای بـعـدیـن پـرده هـای نـمـایـش وحـشـت نـاک ایـن واقـعـیـت بـودنـد، کـه آلـمـانـی عـادی پـس از تـرک ” شـخـصـیـت خـصـوصـی” خـود بـه چـه نـوع ” جـمـعـی” مـلـحـق گـردیـد، و در اثـر ایـن تـحـول، بـرشـت ضـمـن اشـتـغـال آتـیـش بـا نـمـایـشـنـامـۀ مـورد بـحـث نـقـطـۀ ثـقـل را از مـورد خـصـوصـی بـه یـک ارزیـابـی مـنـفـی تـر از ” تـبـدل” گـالـی گـای مـنـتـقـل سـاخـت. بـرشـت هـمـزمـان بـا اشـتـغـال جـدی بـا مـسـئـلـۀ فـرد – تـوده، بـیـش از پـیـش بـا مـسـائـل سـیـاسـی مـشـخـصـی مـشـغـول گـردیـد؛ روابـط اجـتـمـاعـی و سـیـاسـی را مـطـالـعـه نـمـود؛ طـبـقـۀ سـرمـایـه دار را بـه صـورت گـروه مـعـیـنـی از مـردم اسـتـنـبـاط کـرد، کـه از راه چـاپـیـدن و گـوش بـریـدن هـمـنـو عـان، ” فـقـط جُـرم”(missetat allein) بـه هـسـتـی شـان قـادر هـسـتـنـد. بـایـد تـوجـه داشـت در واقـع یـک عـمـل و تـأثـیـر مـتـقـابـل بــیـن بــررسـی مـسـئــلـۀ فــرد – تــوده و آگــاهـی سـیــاسـی رشـد یــابـنـده وجـود دارد. آن هـا یـکـدیـگـر را بـارور مـی سـازنـد، و مـتـدرجـاً تـشـکـیـل یـک وحـدت و کـلـیـت را مـی دهـنـد.

از ایـن مـبـدأ: مـسـئـلـۀ فـرد – تـوده در رابـطـه بـا گـالـی گـای و آگـاهـی سـیـاسـی رشـد یـابـنـدۀ بــرشـت در سـال هــای مـنـظـور بــه وضـوح مـی تـوان دو خـط در نـمـایــشـنـامــه نــویــسـی بــرشــت تـشـخـیـص داد: یـکـی از آن هـا ” نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی”(Lehrstücke) اسـت. ایـن اصـطـلاح زا یـنـدۀ ســوء تـفـاهـم بــوده اسـت. در زبــان آلـمـانـی دو واژه بــرای آمــوزش یـافـت مـی شـونـد: lehren ( آمـوزانـدن) – lernen( آمـوخـتـن). بـا تـوجـه بـه ایـن، Lehrstücke بـه مـعـنـای نـمـایـشـات آمـوز انـنـده، مـعـمـولاً بـه صـورت نـمـایـشـاتـی درک شـده، کـه بـه آمـوزش ” تـمـاشـاگـران” بـه پـردازد. شـکـی نـیـسـت کـه بـرشـت شـخـصـاً تـا حـدودی نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـیـش را بـه ایـن صـورت اسـتـنـبـاط مـی نـمـود؛ بـه ایـن مـفـهـوم بـه اجـرائـشـان مـی گـذاشـت؛ دربـارۀ هـنـایـش و مـفـهـوم شـان بـا تـمـاشـاگـران بـحـث مـی کـرد. ولـی بـرشـت هـرگـز بـیـمـی از اتـخـاذ دو یـا چـنـد دیـدگـاه، هـم چـنـیـن بـر کـارهـای خـود نـداشـت. او بـه یـک شـکـل نـسـبـةً مـطـلـق بـیـان داشـتـه اسـت، کـه نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی وی را بـایـد بـه صـورت یـک وسـیـلـۀ آمـوزنـده بـرای بـازیـگـران تـلـقـی کـرد، نـه بـرای تـمـاشـاگـران. او در سـال 1937 در مـقـالـۀ “Theorie des Lehrstücks”( نـظـریـۀ نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـی) مـی نـویـسـد: ” نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـی از طـریـق اجـراء آمـوزنـده اسـت، نـه از طـریـق تـمـاشـا. اصـولاً تـمـاشـاگـران بـرای نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـی ضـروری نـیـسـتـنـد، ولـی وجـود آن هـا طـبـیـعـةً مـی تـوانـد مـفـیـد بـاشـد. اسـاس نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـی ایـن انـتـظـار اسـت، کـه بـازیـگـر ضـمـن اجـرای اعـمـال مـعـیـنـی، رفـتـارهـای مـعـیـنـی، تـرجـمـۀ حـرف هـای مـعـیـنـی و قـس عـلـی هـذا بـه تـوانـد در سـمـت هـای اجـتـمـاعـی هـنـایـش پـذیـرد.” بـعـدهـا، در 1956، نـیـز مـی نـویـسـد، کـه اصـطـلاح ” نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی” مـنـحـصـر بـه نـمـایـشـنـامـه هـایـی اسـت، کـه بـرای بـازیـگـران آمـوزنــده بـاشـنـد. آن هـا لــذا ضـرورةً نـیـازی بـه تـمـاشـاگـر نـدارنـد.” و در نـشـریـۀ فـرانـسـوی Europe( اروپـا)( شـمـارۀ یـادوارۀ بـرشـت، 1975) مـصـاحـبـۀ پـیـر آبـراهـام(Pierre Abraham)( 1974- 1892) بـا بـرشـت درج شـده اسـت، کـه در آن بـرشـت دربـارۀ یـکـی از مـشـهـور تـریـن نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی خـود، تـدبـیـر، مـی گـویـد، کـه ” ایـن نـمـایـشـنـامـه بـرای خـوانـدن نـوشـتـه نـشــده اســت. ایــن نـمـایـشـنـامــه بــرای تـمـاشـا نــوشـتـه نـشـده اسـت.” آبـراهـام مـی پــرسـد: ” پـس بـرای چـه نـوشـتـه شـده اسـت؟” بـرشـت پـاسـخ مـی دهـد: ” بـرای اجـراء.” انـدکـی پـیـش از درگـذشـت بـرشـت او و هـمـکـاران نـزدیـکـش گـفـت و گـویـی دربـارۀ تـئـاتـر آیـنـده بـا کـارگـردان تـئـاتـر انـسـمـبـل بـرلـیـن مـانـفـرد وکـورث(Manfred Wekwerth)( 2014- 1929) داشـتـنـد. ضـمـن ایـن گـفـت و گـو وکـورث پـرسـیـد: ” بـرشـت، نـمـایـشـنـامـه ای را نـام بـبـریـد، کـه آن را سـبـک تـئـاتـر آیـنـده تـلـقـی مـی کـنـیـد.” بـرشـت آنـاً پـاسـخ داد: ” تـدبـیـر.”²⁸ تـوجـه کـنـیـد: یـعـنـی نـمـایـشـنـامـه ای کـه بـرای خـوانـدن یـا تـمـاشـاکـردن نـوشـتـه نـشـده بـود، ولـی مـنـحـصـراً بـرای اجـراء کـردن، نـمـا یـشـنـامـه ای کـه اصـولاً نـیـازمـنـد تـمـاشـاگـر نـبـود، امـا فـقـط شـرکـت کـنـنـدگـان، دقـیـقـاً چـنـیـن نـمـا یـشـنـامـه ای از بـیـن کـارهـای صـحـنـه ای بـرشـت از نـظـر او نـخـسـتـیـن نـمـونـۀ تـئـاتـر آیـنـده مـی بـاشـد.

مـسـلـمـاً نـادرسـت خـواهـد بـود ایـن نـتـیـجـه گـیـری کـه از دیـدگـاه بـرشـت تـئـاتـر مـنـحـصـراً یـک وسـیـلـۀ آمـوزنـدۀ دائـرۀ مـحـدودی از بـازیـگـران بـاشـد. او مـطـمـئـنـاً عـلاقـمـنـد بـه جـلـب بـیـش تـریـن شـمـار مـمـکـن بـه ایـن جـریـان خـلاقـانـه و آمـوزنـده بـود. بـرخـی از ” نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی” بـرای اجـراء در مـدارس بـا هـدف جـلـب مـحـصـلان بـه جـریـان آمـوزشـی در نـظـر گـرفـتـه شـده بـود نـد. بـرشـت هـنـگـام بـه اجـراء گـذاشـتـن Badener Lehrstück( نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـی بـادنـی) در سـعـی ” لـغـو کـردن” تـمـاشـاگـران بـا تـحـریـک شـان بـه شـرکـت در ازبـرخـوانـی و آواز بـود. بـه هـنـگـام نـخـسـتـیـن اجـراء تـدبـیـر در 1930 شـمـار ” بـازیـگـران” تـا درجـۀ زیـادی افـزایـش یـافـتـه بـود، بـه ایـن گـونـه کـه جـمـعـاً 400 آوازخـوان در اجـراء شـرکـت داشـتـنـد! اظـهـار نـظـر او در مـورد تـدبـیـر بـه عـنـوان نـخـسـتـیـن  نـمـونـۀ تـئـاتـر آیـنـده از ایـن جـهـت بـایـد مـهـم گـرفـتـه شـود، کـه بـه هـیـچ شـکـلـی صـحـبـت از نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی بـه صـورت وسـیـلـۀ تـمـریـن یـک گـروه بـر گـزیـده نـبـود، بـلـکـه بـه صـورت تـرتـیـبـات تـوده ای بـحـث زا و خـلاقـانـه.

” نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی” بـرشـت در ادبـیـات دربـاب بـرشـت تـا حـدودی بـا درنـگ مـورد بـررسـی قـرار گـرفـتـه انـد. بـسـیـاری واقـف نـبـوده انـد چـگـونـه بـایـد بـا آن بـرخـورد کـرد، تـا 1972 کـه کـتـاب ریـنـر اسـتـیـنـوگ(Reiner Steinweg)( و.1939) تـحـت عـنـوان Das Lehrstück( نـمـا یـشـنـامـۀ آمـوزشـی) انـتـشـار یـافــت، کـه او در آن کـوشـیــد مـسـتـنـد سـازد، تـولـیـد داسـتـان نـمـایـشـی ( درامـاتـیـک) بـرشـت بـه دو بـخـش تـقـسـیـم مـی گـردد: وسـیـلـۀ آمـوزنـدۀ بـازیـگـران در جـهـت ایـن کـه خـود دنـیـا را درک و در تـغـیـیـر آن سـهـیـم گـردنـد، یـعـنـی ” نـمـایـشـنـامـه هـای آمـوزشـی”، کـه از طـرف بـرشـت تـئـاتـر واقـعـی آیـنـده تـلـقـی گـردیـده انـد؛ نـمـایـشـنـامـه هـای دیـگـر او، نـمـایـشـنـامـه هـای حـقـیـقـی(schaustücke)، در نـظـر گـرفـتـه شـده بـرای تـمـاشـا. تـز اصـلـی اسـتـیـنـوگ ایـنـسـت، کـه ” نـه نـمـایـشـنـامـۀ حـمـاسـی، امـا نـمـایـشـنـامـۀ آمـوزشـی بـه صـورت مـدل تـئـاتـر سـوسـیـالـیـسـتـی در جـامـعـۀ سـوسـیـالـیـسـتـی مـطـرح مـی بـاشـد.” اگـر چـه ایـن طـرز فـکـر مـی تـوانـد عـجـیـب بـه نـظـر رسـد، امـا مـورد تـأیـیـد قـول هـای نـقـل شـده از بـرشـت و خـاصـه آخـریـن سـخـنـان او بـه وکـورث مـی بـاشـد. و نـیـاز بـه مـدلـل سـاخـتـن ایـن مـوضـوع نـیـسـت، کـه مـقـامـات تـئـاتـر و مـقـا مـات فـرهـنـگـی در مـمـالـک بـه گـفـتـمـان ” سـوسـیـالـیـسـتـی” اروپـای شـرقـی در سـدۀ پـیـشـیـن²⁹ در چـنـیـن اسـتـنـبـاطـی از تـئـاتـر تـحـت سـوسـیـالـیـسـم شـریـک نـبـوده انـد.

روشـنـگـری هـا و پـانـوشـت هـا

²⁰ شـهـری در دانـمـارک، کـه بـرشـت پـس از تـرک اجـبـاری آلـمـان از 1933 تـا 1940 در آن جـا رحـل اقـامـت افـکـنـد.

²¹ بــرنـتــانــو یـک نــویـسـنــدۀ عــالـی بــود. او در زمـیــنـۀ ادبــیـات و فــرهـنـگ در Frankfurter Zeitung( روزنـامــۀ فــرانـکـفـورت) مـقـالـه مـی نــوشـت. بـرنـتـانـو نـیـز چـون بـرخـی از لـیـبـرال هـای عـدالـت پـیـشـه در دورۀ بـیـن اواسـط دهـۀ 20 تـا بـه قـدرت رسـیـدن هـیـتـلـر تـنـدرو گـردیـد، و بـه هـمـفـکـری بـا سـوسـیـالـیـسـم و کـمـونـیـسـم پـرداخـت. در 1930 بــه مـسـکـو سـفــر کـرد، ولـی در 1932 نـسـبـت بــه  کـمـونـیـسـم شـوروی دچـار  شـک شـد. از او یـک مـجـمـوعـۀ رسـالــه و مـقـالـۀ جـالـب بــا عـنـوان Kapitalismus und schöne literatur( سـرمــایــه داری و ادبـیّـات زیــبـایـی شـنــاسـی) در 1930 مـنـتـشـر گـردیــد، کـه در پـیـشـگـفـتـار آن مـطـالـبـه مـی کـرد، نـویـسـنـدگـان نـمـی بـایـد سـرگـذشـت هـا را ” جـعـل کـنـنـد”، ولـی ” دریــابـنـد” زنـدگـی حـقـیـقــةً چـگـونـه اسـت. و در 1932 کـتـاب Der Beginn der Barbarei in Deutschland( آغــاز بــربــریّــت در آلـمـان) از او انــتـشـار یـافــت، کـه راجـع بــه شـرائـط غــیـرانـسـانـی مـردم عـادی در جـامـعــۀ طـبـقــاتـی آلـمـان بــود. ولـیـکـن بــرنـتـانـو هــرگــز مــارکـسـیـسـت نـبـود و بــه آن تــبـدیــل نـیــز نـشـد، حـتـی ســررشـتـه ای از ادبـیـات و نـظـریـات مـارکـسـیـسـم نـداشـت.

²² تــرچـاکُـف نـظـریـه پــرداز مـارکـسـیـسـتِ هـنـر، روزنـامـه نـگـار، نـمـایـشـنـامـه نـویـس و از پـیـش روان هـنـر آوانـگـارد یـسـتی بــود. او از اعـضـاء شـاخـص تـشـکـل لِــف( اخـتـصـار جـبـهـۀ چـپ)(Levyi Front(LEF)) بــه شـمـار مـی رفـت، و بـا نـظـریــه پــرداز مـارکـسـیـسـتِ هـنـر بـوریـس آرواتُـف(Boris Arvatov)(1940- 1896)، کـارگـردان انـقـلابـی سـرگـی ایـزنـشـتـیـن(Sergej Eisenstein)( 1948- 1898) و شـاعــر نــوآور ولادیـمـیــر مـایــاکـوفـسـکـی(Vladimir Majakovski) (1930- 1893) هـمـکـاری نـزدیـک داشـت. تــرچـاکُـف یـک ایـده آفــریـن بــود. او نـفـوذ قـابـل تـوجـهـی در دهـۀ 30 بـرهـنـرمـنـدان سـوسـیـالـیـسـتـی غـرب داشـت. بـرشـت تـرچـاکُـف را ” مـعـلـم” خـود نـامـیـده، و بـنـجـامـیـن بـا تـرچـاکُـف بـه صـورت یـک نـمـونـۀ مـهـم در رسـالــۀ راه گـشـایــش بــا عـنـوان ” Der Autor als Produzent”( نـویـسـنـده بـه مـثـابـۀ مـولـد)( 1934)، کـه رسـالـۀ آتـی مـهـم دیـگـرش “Das Kunstwerk im Zeitalter sciner Technischen Reproduzierbarkeit”( اثــر هـنـری در عـصـر بــازتـولـیـد فـنّـی)( 1936) را بـه دنـبـال دارد، اشـتـغـال یـافـتـه اسـت. تـرچـاکُـف یـکـی از قـربـانـیـان پــاک سـازی فــرهـنـگـی اسـتـالـیـنـیـسـتـی در دهـۀ 30 بــود.( بـرای لِـف و تـرچـاکُـف مـی تـوانـیـد رجـوع کـنـیـد بـه بـخـش هـای دوم و سـوم بـررسـی ” سـیـاسـت فـرهـنـگـی در شـوروی پـیـشـیـن از انـقـلاب اکـتــبــر تــا اسـتــواری سـانـتـرالــیـزاسـیـون” از تـوفـان آراز در سـایــت سـیــاسـی و فــرهــنـگـی هـفـتـه، سـال یـازدهـم، آوریـل 2017.)

²³ بــه قــول دیـتـر اشـمـیـت(Dieter Schmidt) بــرشـت عـقـیـده داشـت، اسـتـالـیـن ســزاوار خـوانــده شـدن بـه عـنـوان ” قـاتـل خـلـق” بـود، و در عـیـن حـال وجـود اسـتـالـیـن را ” مـفـیـد” نـیـز مـی دانـسـت.

²⁴ “Was halten Sie übrigens von einer kritik der Stalinschen Probleme des Leninismus?”

²⁵ “Ich betrachte Sie als meinen Lehrer, Ihre Arbeiten und Ihre Freundschaft bedeutet viel für mich, und es kommet nur darauf an, dass Sie geduld mit mir haben. Wir differenzieren seit langem in der Einschätzung der USSR, aber ich glaube fest, dass Ihre Einstellung nicht die einzige Anwendung ist, die man von Ihren wissenschaftlichen Forschungen machen kann.ʺ

²⁶ بـرای آر.آ.پـی.پـی مـی تـوانـیـد بـه نـگـریـد بـه بـخـش سـوم ” سـیـاسـت فـرهـنـگـی در شـوروی پـیـشـیـن …”.

²⁷ در ایــن رابـطـه گـفـتـنـی اسـت، کــه در رمـانـی از داسـتـایــوفــسـکـی، آزردگـان(1861)، یـکـی از اشـخـاص، پـیـوتــر والـکـوفـسـکـی(Pjotr Valkovskij) بـدطـیـنـت بــه شـخـص اصـلی، نـویـسـنـدۀ جـوان ایـوان پـطـروویـچ(Ivan Petrovitj) درس مـی دهـد: ” در پـشـت هـمۀ فـضـایـل انـسـان در نـهـایـت خـودخـواهـی مـفـرط قـرار دارد. هـر انـدازه یک عـمـل فـضـیـلـت آمـیـز بـاشـد، در هـر حـال خـودخـواهـانـه خـواهـد بـود. بـه خـود عـشـق بـورز، ایـن یـگـانـه قـانـون زنـدگـی اسـت، کـه مـن بـه رسـمـیـت مـی شـنـاسـم.”

²⁸ Wekwerth: Schriften, Arbiet mit Brecht, Berlin, 1973.

²⁹ مـی گـویـیـم در مـمـالـک بــه گـفـتـمـان ” سـوسـیـالـیـسـتـی” اروپــای شــرقـی در ســدۀ پــیـشـیـن، از آن روی کــه سـیـسـتـم مـسـتـقـر در آن مـمـالـک اسـمـاً سـوسـیــالـیـسـتـی بــود، نــه واقـعـاً. در واقـع امـر سـیـسـتـم ایـن مـمـالـک ” سـرمـایـه داری انـحـصـاری دولـتـی” بــا مـدل سـیـسـتـم مـسـتـقـر در اتـحـاد شـوروی بـود. در تـوضـیـح اشـاره وارانـۀ ایـن سـیـسـتـم گـفـتـه شـود، کـه شـالـودۀ ” سـرمـایــه داری انـحـصـاری دولـتـی” – کــه عـمـلاً دولــت را بــه کـارفــرمـای طـبـقـۀ کـارگـر تـبـدیـل مـی سـاخـت – در شـوروی بــا ” سـیــاسـت اقــتـصـادی نـویـن( نِــپ)”(Novaja Ekonomičeskaja Politika(NEP)) ریـخـتـه شـد، و در دورۀ اسـتـالــیـن تـثـبـیـت، و بــا نــام سـاخـتـگـی ” ســوسـیـالـیـسـم” بــه خـلـق هـای شـوروی و بـه دنـیـای خـارج مـعـرفـی گـردیـد، و حـتـی بـه آن در قـانـون اسـاسـی اتـحـاد شـوروی بـا نـام ” سـوسـیـالـیـسـم” رسـمـیـت داده شـد.