تـعـهّـد سـیـاسـی بـرشـت
( بـخـش دوّم )
نویسنده: تـوفـان آراز
فایل پی دی اف:تعهد سیاسی برشت 2
دنـبـالـه تـحـوّلات
وضـع شـبـیـه جـنـگ داخـلـی در آلـمـان پـس از انـقـلاب نـوامـبـر و سـرکـوبـی جـمـهـوری شـورایـی در مـونـیـخ ادامـه داشـت.
مـونـیـخ در ایـام 1 و 2 مـه 1919 سـقـوط کـرد. گـروه هـای آزاد پـیـروز در حـدود 600 تـن را تـحـت چـالـش و تـرور پـس از غـلـبـه بـر شـهـر بـه قـتـل رسـانـدنـد، کـه از آن هـا 450 تـن ” سـرخ هـا ” بـودنـد. کـارگـران و غـیـرکـارگـران مـظـنـون بـه ” اسـپـارتـاکـیـسـت” بـلافـاصـلـه بـه دنـبـال دسـتـگـیـری اعـدام مـی گـردیـدنـد. افـراد گـروه هـای آزاد بـه حـریـم زنـد گـی خـصـوصـی اهـالـی تـجـاوز مـی نـمـودنـد، و کـسـانـی را کـه بـا دلـیـل یـا بـدون دلـیـل بـه ظـن شـان صـلـح طـلـب، سـوسـیـالـیـسـت یـا یـهـودی بـودنـد، دسـتـگـیـر مـی سـاخـتـنـد. فـرمـانـده نـظـامـی جـمـهـوری شـورایـی رودولـف اجـلـهـوفـر (Rudolf Egelhofer) ضـمـن دسـتـگـیـریـش کـشـتـه شـد. نـظـریــه پـرداز آنـارشـیـسـم در آلـمـان گـوسـتـاو لانـدائـور(Gustav Landauer)(مـقـتـ.1919- 1870)،کـه نـخـسـتـیـن مـسـئـولـیـت دار سـیـاسـت فـرهـنـگـی جـمـهـوری شـورایـی بـود، زیـر لـگـدهـا بـه هـلاکـت رسـیـد. اریـش مـوهـسـوم(Erich Mühsum)( 1934- 1878)، ارنـسـت تـولـر(Ernst Toller)( 1939- 1893) و نـیـکـیـش بـه حـبـس هـای دراز در زنـدان مـحـکـوم گـشـتـنـد. رهـبـر کـمـونـیـسـت اوژن لـویـن(Eugen Leviné) (مـقـتـ.1919- 1883) بـه بـالاتـریـن خـیـانـت مـتـهـم و مـجـازات مـرگ او مـطـالـبـه شـد. وی در دادگـاه شـجـاعـانـه از خـود و مـرامـش دفـاع کـرد، و در 5 ژوئـن 1919 اعـدام گـردیـد. سـرتـاسـر تـابـسـتـان سـال مـزبـور نـیـز اعـدامـات صـورت گـر فـتـنـد. تـقـریـبـاً 4000 جـلـسـۀ دادرسـی بـر عـلـیـه ” سـرخ هـا ” تـشـکـیـل داده شـدنـد.
سـال هـای بـعـد تـحـولات بـایـرن در سـمـت ارتـجـاعـی ادامـه یـافـت. جـدایـی طـلـبـان بـایـرن( مـخـالـفـیـن جـمـهـوری رایـش) و راسـتـی هـای تـنـدرو بـر حـیـات سـیـاسـی مـسـلـط گـشـتـنـد. سـیـاسـتـمـدار گـوسـتـاو کـاهـر(Gustav Kahr)(1934 -1862) بـه عـنـوان رئـیـس دولـت و سـپـس کـمـیـسـر عـالـی دولــت( اخـتـیـاردار اجـرای قـدرت در وضـعـیـت اسـتـثـنـایـی) از راسـت افـراطـی پـشـتـیـبـانـی مـی نـمـود. او سـرانـجـام بـه ضـدیـت بـا دولـت مـرکـزی بـرخـاسـت( در واقـع بـر بـایـرن بـه صـورت یـک سـرزمـیـن مـسـتـقـل حـکـومـت نـمـود)، و جـهـت تـعـمـیـم رژیـم مـشـابـه بـایـرن بـه سـرتـاسـر آلـمـان تـوطـئـه چـیـنـی کـرد. نـوامـبـر 1923 آدولـف هـیـتـلـر(Adolf Hitler)( 1945- 1889) و پـی روانـش کـودتـای مـعـروف بـه ” کـودتـای آبـجـوخـانـه ای” را انـجـام دادنـد، کـه از جـمـلـه بـه عـلـت بـازایـسـتـادن کـاهـر بـه دلایـلـی از حـمـایـت از کـودتـا نـافـرجـام بـود.
ولـیـکـن آشـفـتـگـی و نـاآرامـی بـه بـایـرن مـنـحـصـر نـمـی گـردیـد. اعـتـصـابـات و پـیـکـارهـای مـسـلـحـانـه طـی نـخـسـتـیـن سـال جـمـهـوری بـخـش وسـیـعـی از آلـمـان( هـامـبـورگ، بـرمـن، مـنـطـقـۀ روهـر، سـاکـسـن) را فـراگـرفـتـه بـودنـد. در مـارس 1920 در بـرلـیـن کـودتـای مـوسـوم بـه ” کـاپ”(Kapp) روی داد، بـه ایـن گـونـه کـه مـحـافـظـه کـار تـنـد رو ولـفـگـانـگ کـاپ(Wolfgang Kapp)( 1922- 1858) بـا پـشـتـیـبـانـی گـروه هـای آزاد قـدرت را در بـرلـیـن تـصـرف نـمـوده، دولـت قـانـونـی را بـه فـرار از پـایـتـخـت مـجـبـور سـاخـت. ” دولـت” کـاپ در اثـر فـعـالـیـت تـوده ای کـارگـران بـه شـکـل اعـتـصـابـات بـزرگ و تـشـکـیـل گـاردهـای مـسـلـح مـقـاومـت در بـرابـر گـروه هـای آزاد سـرنـگـون گـردیـد. سـیـا سـتـمـداران چـپـی و لـیـبـرال سـرشـنـاس در مـعـرض تـهـمـت و تـبـلـیـغـات لـجـن پـراکـنـی بـاورنـکـردنـی قـرار گـرفـتـنـد، حـتـی در اوت 1921 سـیـاسـتـمـدار مـیـانـه رو مـاتـیـاس ارزبـرگـر(Matthias Erzberger)( 1921- 1875). ژوئـن 1922 وزیـر خـارجـه والـتـر راتـنـائـو(Walter Rathenau)(مـقـتـ.1922- 1867) کـشـتـه شـد. پـائـیـز 1923 در مـمـلـکـت وضـعـیـت اسـتـثـنـایـی اعـلام گـشـت، و قـوۀ مـجـریـه از نـوامـبـر سـال مـزبـور تـا فـوریـه 1924 بـه ارتـش مـحـول شـد. را یـش بـا قـدرت نـظـامـی بـر ضـد دولــت هـای سـوســیـالــیـسـتـی اکـثـریــت بــا هـمـکــاری اس.پـی.دی و ک.پـی.دی در تــوریـنـگـتـن و سـاکـسـن عـمـل نـمـود. نـیـروهـای فـرانـسـوی بـخـشـی از مـنـطـقـۀ روهـر را از ژانـویـه 1923 تـا اوت 1925 بـه اشـغـال خـود درآوردنـد. نـیـازهـای مـادی از زمـان جـنـگ جـهـانـی اول ادامـه داشـت، و تـورم دارای هـنـایـشـات وخـیـمـی خـاصـه در زنـدگـی بـی ثـبـات مـردم عـادی بـود. اکـتـبـر 1923 قـبـل از ثـابـت شـدن ارز، یـک دلار بـرابـر بـا 40 مـیـلـیـارد مـارک بـود! نـیـمـۀ نـخـسـت دهـۀ 20 بـرای اکـثـر مـردم آلـمـان زمـان خـشـونـت، هـراس، نـیـاز و گـرسـنـگـی بـه شـمـار مـی رفـت.
ایـن شـرائـط و روی دادهـا بـرطـبـق مـنـابـع مـوجـود( یـادداشـت هـای روزانـۀ مـنـتـشـرشـدۀ بـرشـت، تـوصـیـفـات شـرح حـالـی بـرشـت شـنـاسـان مـطـلـع) اهـمـیـت مـرکـزی در حـیـات نـویـسـنـدۀ جـوان بـرشـت، در انـدیـشـه هـا و هـسـتـی او، در نـویـسـنـدگـی او نـداشـتـنـد؛ هـیـچ اهـمـیـت مـرکـزی – بـلـی، حـتـی اصـلاً نـه اهـمـیـت چـنـدانـی. در مـنـابـع هـیـچ ذکـری از فـعـالـیـت سـیـاسـی، ” کـمـونـیـسـتـی”، عـلاقـۀ سـیـاسـی در خـور اهـمـیـت بـرشـت وجـود نـدارد.
مـونـسـتـرر روایـت مـی کـنـد، کـه دائـرۀ دوسـتـان بـرشـت از جـمـلـه بـه تـوسـط مـولـریـسـرت از وقـایـع وحـشـت نـاک مـونـیـخ پـس از ایـام سـقـوط دولـت شـورایـی بـاخـبـر گـشـتـنـد. او بـه اخـتـصـار از اعـدام ” سـرخ هـا ” – مـردان، زنـان و کـودکـان بـدون تـفـاوت -، پـرتـاب شـدن اجـسـاد بـه شـیـوه ای کـه سـرهـا بـا کـوفـتـه شـدن بـه پـل سـنـگـی شـکـافـتـه مـی شـدنـد، و مـغـزهـا بـیـرون مـی زدنـد، روایـت دارد. یـک چـنـیـن نـمـایـش بـدویـت حـیـوانـی مـسـلـمـاً بـه آسـانـی فـرامـوشـی پـذیـر نـبـود. امـا مـونـسـتـرر روایـتـش را در ارتـبـاط مـشـخـصـی بـا بـرشـت، اعـمـال و نـویـسـنـدگـی او قـرار نـداده اسـت. تـنـهـا چـیـزی کـه در ایـن مـورد مـی گـویـد، ایـن کـه ” وقـتـی بـرشـت بـعـد [ در حـقـیـقـت نـه بـعـد، امـا بـعـدهـا، یـعـنـی در سـال 1950!] در مـلاحـظـاتـش بـر نـمـایـشـنـامـۀ Der Hofmeister( مـعـلّـم سـرخـانـه) [- کـه آن را بـر اسـاس داسـتـانـی نـمـایـشـی بـه هـمـیـن نـام، خـلـق شـده در سـال 1774 بـه وسـیـلـۀ ژاکـوب مـیـکـائـل ریـنـهـولـد لـنـز(Jakob Michael Reinhold Lenz)(92- 1751) نـوشـتـه بـود -] از وحـشـی گـری اصـولـی مـشـخـصـۀ ضـدانـقـلاب سـخـن مـی گـفـت، احـتـمـالاً بـه ایـن روزهـا فـکـر مـی کـرد.” ظـاهـراً کـودتـای ” کـاپ” تـأثـیـری در انـدیـشـه هـا و نـویـسـنـدگـی بـرشـت جـوان نـداشـت، نـه حـتـی جـنـگ داخـلـی در روهـر، کـه پـس از کـودتـا و وارد عـمـل گـردانـده شـدن نـیـروهـای نـظـامـی دولـت بـرای سـرکـوبـی کـارگـران، کـه تـا در جـۀ زیـاد در نـجـات هـمـان دولـت مـؤثـر بـودنـد، روی داد.
انـدکـی دیـرتـر در هـمـان سـال، 18 ژوئـن 1920، بـه دنـبـال شـش مـاه رخ دادهـای سـیـاسـی خـشـونـت آمـیـز و مـهـم، بـرشـت در یـادداشـت هـای روزانـه اش از وضـعـیـت آلـمـان و مـلـت آن چـنـیـن شـکـوه نـمـود: ” چـقـدر ایـن آلـمـان مـرا کـسـل مـی کـنـد! ایـن یـک مـمـلـکـت مـتـوسـط الـحـال اسـت، رنـگ هـای پـریـده اش و مـنـاظـرش زیـبـاسـت، ولـی چـه مـرد مـی! یـک طـبـقـۀ دهـقـانـان در حـال انـحـلال، کـه خـشـونـتـش زایـنـدۀ شـرارت بـخـصـوصـی نـیـسـت، امـا یـک حـیـوانـیـت آرام، یـک طـبـقـۀ مـتـوسـط دچـار کـودنـی و روشـنـفـکـران عـاجـز!” طـبـیـعـةً در بـرابـر چـنـیـن بـیـانـات بـی قـیـدانـه ای از یـک نـویـسـنـدۀ جـوان، مـشـغـول بـه خـود بـایـد بـردبـار بـود، و هـم چـنـیـن مـیـل مـخـالـف گـویـی، عـادت نـقـیـضـه گـویـی، مـیـل وحـشـت زده کـردن، کـه از مـشـخـصـات بـرشـت جـوان – حـتـی مـسـن – بـود، را بـایـد در نـظـر داشـت؛ امـا از آن جـا کـه یـادداشـت هـای روزانـۀ بـرشـت مـربـوط بـه سـال هـای 22- 1920 عـمـدةً مـلاحـظـات سـیـاسـی نـیـسـتـنـد( حـتـی مـلاحـظـۀ فـوق را نـیـز نـمـی تـوان سـیـاسـی دانـسـت)، پـس بـایـد بـه تـوان بـه خـود اجـازۀ ایـن اسـتـنـبـاط را داد، کـه کـسـا نـی کـه بـه هـر قـیـمـتـی کـوشـیـده انـد تـا بـرشـت جـوان را بـی انـدازه عـلاقـمـنـد و مـتـعـهـد بـه سـیـاسـت جـلـوه دهـنـد، و نـه فـقـط ایـن، حـتـی از او کـمـونـیـسـت بـه سـازنـد، اسـاسـاً در اشـتـبـاه بـوده انـد.
25 سـپـتـامـبـر 1920 بـرشـت تـقـریـض اشـغـال شـدن سـرزمـیـن روهـر از سـوی مـتـفـقـیـن را مـی نـویـسـد، و ایـن تـقـریـضـی نـه بـا روح بـشـری، دمـوکـراتـیـک یـا سـوسـیـالـیـسـتـی، بـرعـکـس کـامـلاً هـمـخـط بـا تـبـلـیـغـات ارتـجـاعـی مـلـی – ســروری طـلـبـانـه اسـت. خـشـم او نـسـبــت بــه نـیـروهـای اشـغـالـگــر فـرانـسـوی شـامـل ” سـیـاه پـوسـتـان” اسـت: ” سـیـاه پـوسـتـان خـون مـمـلـکـت را مـی مـکـنـد. آن هـا زنـان را دسـتـه دسـتـه آبـسـتـن مـی کـنـنـد، بـی آن کـه مـجـازات شـونـد، بـه هـر اعـتـراض مـردم خـنـده مـی کـنـنـد.”
ضـمـنـاً نـاگـفـتـه نـمـانـد، در یـادداشـت هـا، نـامـه هـا یـا نـوشـتـه هـای مـنـتـشـرشـدۀ بـرشـت مـتـعـلـق بـه ایـن دوره هـیـچ اثـری از مـطـالـعـۀ ادبـیـات سـوسـیـالـیـسـتـی بـه وسـیـلـۀ بـرشـت و یـا بـه ادعـای هِـشـت ” آشـنـایـی” بـرشـت بـا مـار کـسـیـسـم بـه چـشـم نـمـی خـورد.
در خـاتـمـۀ 1921 بـرشـت بــرای نـخـسـتـیـن بــار بــا نـویـسـنـده آرنـولـت بـرونـن(Arnolt Bronnen)( 1959- 1895) مـلاقـات نـمـود، کـه بـه چـنـد سـال دوسـتـی و هـمـکـاری پـرحـرارت شـان مـنـجـر گـردیـد. ایـن رابـطـه را بـرونـن عـجـیـب – نـویـسـنـدۀ مـطـالـب رسـواسـاز، مـتـأثـر از اکـسـپـرسـیـونـیـسـم در اوایـل دهـۀ 20، بـعـد مـجـذوب گـرایـشـات راسـت و نـاز یـسـتـی زمـان، در آخـریـن سـال هـای حـیـاتـش عـضـو اس.ای.دی و فـعـال در آلـمـان شـرقـی(سـابـق) – در کـتـابـش تـحـت عـنـوان Tage mit Bertolt Brecht( ایّـام بـا بـرتـولـت بـرشـت)(1960) تـوصـیـف کـرده اسـت. در ایـن کـتـاب تـأیـیـد مـی گـردد، کـه رابـطـه بـا دیـگـران، مـسـائـل عـمـومـی جـاری، تـوأمـاً کـار مـشـخـص نـوشـتـن و کـسـب شـهـرت بـه عـنـوان نـو یـسـنـده و مـرد تـئـاتـر در ایـن سـال هـا ذهـن بـرشـت را بـه خـود مـشـغـول داشـتـه بـودنـد، نـه مـسـائـل سـیـاسـی. عـلاوه بـر ایـن گـواهـی در مـورد بـرشـت، کـتـاب هـم چـنـیـن شـامـل جـزئـیـاتـی روشـنـگـرانـه در خـصـوص نـحـوۀ بـرخـورد بـرشـت بـا سـیـاسـت مـی بـاشـد. بـرونـن تـوصـیـف مـی کـنـد، مـونـیـخ دژ نـازیـسـت هـا و بـقـیـۀ ارتـجـاع در 23-1922 چـه هـنـا یـش وحـشـت زایـی در بـرشـت داشـت. هـمـزمـان واکـنـش بـرشـت در قـبـال حـضـور هـیـتـلـر در جـلـسـات سـیـاسـی گـزارده مـی شـود، کـه بـر طـبـقـش بـرشـت در آن زمـان هـیـتـلـر را قـبـل از هـر امـر بـه صـورت یـک پـدیـدۀ مـضـحـک، یـک بـاز یـگـر کـمـدی، کـه مـطـالـعـۀ رفـتـارش بـرای هـنـرپـیـشـگـان کـمـدی و هـنـرمـنـدان تـئـاتـر سـودمـنـد مـی بـود12، مـلاحـظـه مـی نـمـود، نـه بـه صـورت یـک خـطـر سـیـاسـی. نـیـز بـرونـن نـکـات روشـنـگـرانـه ای در مـورد کـیـفـیـت مـسـئـولـیـت پـذیـری اجـتـمـاعـی و سـیـاسـی مـعـمـولـی بـرشـت ذکـر مـی نـمـایـد. بـرونـن، کـه تـحـت هـنـایـش شـدیـد وضـع وحـشـت انـگـیـز و اسـف بـار مـردم در تـاریـخ اوج تـورم در 1923 قـرار گـرفـتـه بـود، عـطـف تـوجـه مـی دهـد، کـه او ” بـه خـوبـی واقـف اسـت چـه نـمـایـشـی در ایـن ایـام وحـشـت بـار مـصـیـبـت مـلـی، در ایـن ایـام آشـفـتـگـی کـه مـیـلـیـون هـا کـارگـر از گـرسـنـگـی در رنـج و عـذاب هـسـتـنـد، بـایـد اجـراء شـود، ولـی مـتـأسـفـانـه هـنـوز چـنـیـن نـمـایـشـی نـوشـتـه نـشـده اسـت. بـرشـت از شـنـیـدن ایـن حـرف خـشـمـگـیـن شـد و بـه درشـتـی جـواب داد: ’ گـرسـنـگـی مـردم بـه تـو چـه مـربـوط اسـت. مـگـر نـوشـتـن نـمـایـشـنـامـه هـا دربـارۀ گـرسـنـگـی آن هـا را سـیـر مـی کـنـد؟ تـرقـی کـردن در دنـیـا، بـه شـهـرت دسـت یـا فـتـن، صـاحـب یـک تـئـاتـر شـدن، بـه اجـراء گـذاشـتـن نـمـایـشـنـامـه هـای خـود، مـهـم ایـن هـاسـت! ̔ “
تـولـیـد ادبـی، خـاصـه نـمـایـشـنـامـه نـویـسـی بـرشـت طـبـعـاً از چـگـونـگـی بـرخـورد او بـه سـیـاسـت هـنـایـش پـذیـر فـتـه بـود. کـارهـای تـئـاتـری اجـراء شـدۀ مـوفـق بـرشـت در ایـن دوره عـبـارت بـودنـد از: صـدای طـبـل هـا در شـب در 1922، کـه از آن در پـیـش سـخـن رفـتـه اسـت. Im Dickicht der Städte( در هـرج و مـرج شـهـرهـا ) در مـه 1923. بـال در دسـامـبـر هـمـان سـال؛ ایـن هـر دو نـمـایـشـنـامـه خـالـصـاً مـربـوط بـه مـسـائـل زنـدگـی، بـدون هـیـچ جـنـبـۀ اجـتـمـاعـی – سـیـاسـی هـسـتـنـد. Leben Eduards des Zweiten von England( زنـدگـی ادوارد دوّم از انـگـلـسـتـان) – کـه بـرشـت آن را بـا هـمـکـاری فـوشـتـوانـگـر و بـر اسـاس نـمـایـشـنـامـه ای بـا عـنـوان Edward II( ادوارد دوّم )( 1594)اثـر کـریـسـتـو فـر مـارلـو(Christopher Marlowe)( 93- 1564)، نـمـایـنـدۀ بـااهـمـیـت درام عـصـر الـیـزابـتـیـانـی، مـعـاصـر ویـلـیـام شـکـسـپـیـر(William Shakespeare)( 1616- 1564) و بـا نـفـوذ هـنـری آشـکـارش بـر شـکـسـپـیـر، نـوشـتـه بـود – در مـارس 1924؛ ایـن نـمـایـشـنـامـه نـیـز مـربـوط بـه شـرائـط یـک انـسـان – یـک مـرد – بـرای مـتـحـقـق سـاخـتـن هـسـتـی خـویـش اسـت. مـا از مـحـتـوای نـمـایـشـنـامـه هـای بـرشـت ضـمـن بـررسـی جـهـان بـیـنـی او در جـوانـی بـیـش تـر سـخـن خـواهـیـم گـفـت.
بـرای بـرشـت هـنـر راه بـه سـیـاسـت بـود، ولـی او در ایـن سـال هـا هـنـوز مـوضـع هـنـریـش را صـراحـةً مـشـخـص نـسـاخـتـه بـود.
دو پـیـکـره ادبـی
در مـونـیـخ بـرشـت جـوان بـا فـوشـتـوانـگـر آشـنـا گـردیـد. بـرشـت نـمـایـشـنـامـه هـای اولـیـه اش اسـپـارتـاکـوس( صـدای طـبـل هـا در شـب) و بـال را بـه او نـشـان داد، و بـا هـمـکـاری وی – چـنـان کـه در بـالا ذکـر شـد – نـمـایـشـنـامـۀ زنـدگـی ادوارد دوّم از انـگـلـسـتـان را نـوشـت. هـمـکـاری آن دو در آیـنـده ادامـه یـافـت.
فـوشـتـوانـگـر شـخـصـاً در چـنـد مـنـاسـبـت بـرداشـتـش از بـرشـت را بـیـان داشـتـه اسـت. فـوشـتـوانـگـر، چـنـان کـه از تـوصـیـفـاتـش از بـرشـت بـرمـی آیـد، بـه زودی دریـافـتـه بـود، کـه بـا یـک نـابـغـۀ ادبـی نـادر آشـنـایـی یـافـتـه اسـت، ارز یـابـی ای کـه فـوشـتـوانـگـر عـلـی رغـم قـیـود، شـک هـا و انـتـقـادش از بــرشـت در سـراسـر زنــدگـی خـود حـفـظ کـرد. بــه ایـن ارزیـابـی فـوشـتـوانـگـر یـک دوسـتـی تـدریـجـی ژرف، شـخـصـی افـزوده شـد، کـه بـه رغـم تـمـامـی تـفـاوت هـای مـزا جـی و نـظـری – کـه قـابـل تـوجـه نـیـز بـودنـد – در طـول زنـدگـی شـان دوام یـافـت.
دربـارۀ رابـطـۀ فـوشـتـوانـگـر و بـرشـت، مـونـسـتـرر روایـت مـی کـنـد، هـنـایـش روحـی آن نـویـسـنـدۀ جـوان و شـخـص اصـلـی نـمـایـشـنـامـه اش اسـپـارتـاکـوس( صـدای طـبـل هـا در شـب) بـر فـوشـتـوانـگـر چـنـان بـود، کـه فـوشـتـوا نـگـر خـود بـه زودی نـمـایـشـنـامــه ای نـوشـت، کـه هــرگـز بـه اجـراء درنـیـآمـد، امـا بــه صـورت کـتـاب بـا عـنـوان Thom as Wendt( تـومـاس ونـت) انـتـشـار یـافـت. مـونـسـتـرر مـی افـزایـد: ” آن نـخـسـتـیـن آزمـون، هـر چـنـد کـامـلاً نـامـوفـق، بـرای نـقـش یـک پـیـکـرۀ ادبـی از بـرشـت بـود.” در مـنـابـع دیـگـری دربـاب بـرشـت نـیـز ذکـر شـده اسـت، کـه تـومـاس ونـت بـایـد پـیـکـره ای از بـرشـت جـوان بـاشـد. ایـن مـوضـوع از چـه قـرار اسـت؟
نـمـایـشـنـامـۀ فـوشـتـوانـگـر دربـارۀ یـک جـامـعـه( آلـمـان) درگـیـر بـا تـضـادهـای اجـتـمـاعـی حـادی اسـت، و اعـتـصـا بـات، جـنـگ و انـقـلاب آن را مـتـزلـزل سـاخـتـه انـد. نـمـایـشـنـامـه نـشـانـگـر جـوانـب مـهـم انـقـلاب آلـمـان نـیـز مـی بـاشـد. فـوشـتـوانـگـر ایـن کـارش را طـی سـال هـای 19- 1918 نـگـاشـت. آن در ابـتـداء 1918، پـیـش از بـروز انـقـلاب نـوامـبـر آغـاز گـردیـد، و ژوئـیـه 1919 تـاریـخ پـایـانـش بـود. بـرشـت ابـتـداء در بـهـار 1919 – در مـارس – بـا فـوشـتـوانـگـر آشـنـا گـشـت. دربـارۀ کـار فـوشـتـوانـگـر بـا تـومـاس ونـت و آشـنـایـی او بـا بـرشـت، از آخـریـن مـنـشـی فـوشـتـوانـگـر هـیـلـده والـدو(Hilde Waldo) در کـتـاب Lion Feuchtwanger, The Man, his Ideas, his Work( لـیـون فـوشـتـوانـگـر، مـرد، نـظـرات، کـارش)( 1972) بـه کـوشـش: جـی.ام. اسـپـالـک(J. M. Spalek) نـقـل قـول مـی شـود: ” فـوشـتـوانـگـر در حـال بـه اتـمـام رسـانـدن ” رمـان غـم انـگـیـزش” تـومـاس ونـت بـود، کـه بـرشـت جـوان بـه مـلاقـاتـش رفـت.” ایـن نـوشـتـۀ والـدو در خـور تـأمـل اسـت، از ایـن نـظـر کـه اگـر بـرشـت واقـعـاً مـدل تـومـاس ونـت بـوده بـاشـد، پـس فـوشـتـوانـگـر یـا بـایـد بـخـش اعـظـم دسـتـنـویـسـش را پـس از مـلاقـات بـا بـرشـت بـازنـویـسـی کـرده بـاشـد – یـعـنـی بـازنـویـسـی 250 صـفـحـه! -، یـا ایـن کـه مـلـهـم از بـرشـت جـزئـیـاتـی بـه دسـتـنـویـس افـزوده یـا تـغـیـیـر داده بـاشـد. آیـا بـه راسـتـی مـحـتـمـل اسـت بـرشـت مـدل ونـت بـوده بـاشـد؟ در کـتـاب فـوشـتـوانـگـر، ونـت پـیـش از جـنـگ بـه کـار سـیـاسـی اشـتـغـال دارد، در جـنـگ و بـعـد در انـقـلاب شـرکـت مـی نـمـایـد، حـتـی در درجـۀ رهـبـری. او نـمـونـۀ نـویـسـنـدۀ اکـسـپـرسـیـو نـیـسـتـی و انـقـلابـی اسـت. بـنـابـرایـن یـکـسـان دانـسـتـن ونـت یـا حـتـی کـم و بـیـش هـمـتـبـارسـازی او بـا خـالـق اسـپـارتـا کـوس( صـدای طـبـل هـا در شـب) و کـراگـلـر(Kragler) سـربـاز نـقـیـضـه گـویـی بـه نـظـر مـی رسـد. فـوشـتـوانـگـر از امـکـان کـاربـری مـدل هـای مـربـوط و مـنـاسـب بـرخـوردار بـوده اسـت. ادبـیـات آلـمـان شـرقـی(سـابـق) و آمـریـکـا در بـارۀ فـوشـتـوانـگـر نـیـز عـطـف تـوجـه مـی دهـنـد، کـه فـوشـتـوانـگـر آشـنـایـی نـزدیـک بـا انـقـلابـیـون روشـنـفـکـر عـمـده در مـونـیـخ داشـتـه اسـت: مـوهـسـوم، ایـسـنـر، تـولـر و لانـدائـو، یـعـنـی دائـره ای کـه در جـریـان انـقـلاب نـوامـبـر و جـمـهـوری شـورایـی در بـایـرن نـقـش تـعـیـیـن کـنـنـده داشـتـنـد. نـظـرات آنـان، کـنـش آنـان و شـکـسـت آنـان تـا شـعـاع وسـیـعـی مـنـاسـب بـا انـدیـشـه هـا و رفـتـار ونـت مـی بـاشـنـد. هـانـس لـئـوپـولـد(Hans Leopold )( 1942- 1871) در کـتـا بـش Lion Feuchtwanger( لـیـون فـوشـتـوانـگـر)( 1967) مـی نـویـسـد: ” ایـن مـردان، کـه اسـتـنـبـاط شـان از انـقـلاب بـخـشـاً واهـی گـرایـانـه و بـخـشـاً آنـارشـیـسـتـی بـود، مـدل قـهـرمـان فـوشـتـوانـگـر، تـومـاس ونـت نـویـسـنـده و انـقـلابـی هـسـتـنـد.” کـاهـن در کـتـاب شـرح حـالـیـش دربـاب فـوشـتـوانـگـر ونـت را بـه صـورت ” هـنـرمـنـد- سـیـاسـتـمـدار حـسـاس” مـشـخـص مـی سـازد، و عـلـنـاً تـولـر را مـدل ذکـر مـی کـنـد. از اولـریـش ویـنـشـتـیـن(Ulrich Weinstein) در کـتـاب لـیـون فـوشـتـوانـگـر، مـرد، نـظـرات، کـارش ایـن جـمـلات آمـده اسـت: ” تـومـاس ونـت مـنـعـکـس کـنـنـدۀ انـقـلاب بـایـرن 1919/ 1918، خـاصـه در شـخـص اصـلـی اسـت، کـه ارنـسـت تـولـر مـدل آن بـوده اسـت.”
بـنـابـرایـن شـکـی نـیـسـت کـه مـونـسـتـرر قـابـل اعـتـمـاد از چـنـدیـن نـظـر در ایـن مـورد اشـتـبـاه کـرده اسـت. نـمـی تـوان ضـمـن خـوانـدن ” رمـان غـم انـگـیـز” فـوشـتـوانـگـر، تـومـاس ونـت، پـیـکـرۀ بـرشـت جـوان را در نـظـر خـود مـجـسـم نـمـود، امـا تـشـخـیـص پـیـکـرۀ هـنـری و سـیـاسـی دقـیـقـی – هـر چـنـد نـه در هـمـه جـا دوسـتـانـه – از تـولـر و دیـگـر اعـضـاء دائـرۀ روشـنـفـکـران انـقـلابـی در کـتـاب فـوشـتـوانـگـر مـمـکـن مـی بـاشـد، اشـخـاصـی کـه بـه اسـتـنـبـاط فـوشـتـوانـگـر در کـار عـمـلـی و سـیـاسـی شـان فـاقـد شـایـسـتـگـی بـوده انـد.
امـا ارتـبـاطـی بـیـن بـرشـت و اثـر فـوشـتـوانـگـر وجـود دارد، و آن از نـوع کـامـلاً دیـگـری اسـت. بـرشـت در سـرتـا سـر زنـدگـیـش از کـارهـای نـویـسـنـدگـان دیـگـر بـه صـورت مـادۀ کـارهـای خـویـش بـهـره مـنـد مـی شـد. او در وجـود فـو شـتـوانـگـر مـردی یـافـت، که چـون خـود وی یـک اسـتـاد هـنـر بـود. انـدیـشـه و فـن فـوشـتـوانـگـر در نـگـارش یـک ” رمـان
غــم انـگـیـز” مـبـنـی بــر در فـاصـلـه قــرار دادن و مـتـصـور نـمـودن مــاده بــرای پـیـدایــش نـظـریـات بـرشـت در زمـیـنـۀ ” تـئـاتـر حـمـاسـی” بـی اهـمـیـت نـبـوده اسـت.
مـونـسـتـرر پـس از آن کـه بـه اشـتـبـاه ونـت را ” آزمـون کـامـلاً نـامـوفـق” فـوشـتـوانـگـر در نـقـش یـک پـیـکـرۀ ادبـی از بـرشـت تـلـقـی مـی نـمـایـد، مـی نـویـسـد، امـا فـوشـتـوانـگـر در رمـان Erfolg( کـامـیـابـی)(1930) در ارائـۀ پـیـکـرۀ بـهـتـری از بـرشـت از طـریـق مـهـنـدس کـمـونـیـسـت کـاسـپـار پـروکـل(Kaspar Prökl)( شـخـص اصـلـی رمـان) مـوفـق بـو ده اسـت. ایـن کـه پـروکـل پـیـکـره ای از بـرشـت اسـت، عـمـومـاً در ادبـیـات دربـارۀ بـرشـت مـقـبـول مـی بـاشـد. ولـی نـکـتـۀ قـابـل بـحـث در ایـن مـورد آنـسـت، کـه آیـا پـیـکـره از بـرشـت شـامـل کـدام جـنـبـه هـایـی از اوسـت، و بـا نـظـر بـه کـدام نـقـطـه زمـانـی در حـیـات بـرشـت مـی تـوانـد مـعـتـبـر بـاشـد؟ چـنـیـن بـحـثـی بـا تـوجـه بـه مـشـی و تـکـامـل بـرشـت جـوان دارای ارتـبـاط و مـنـاسـبـت بـا تـحـلـیـل مـاسـت.
کـامـیـابـی فـوشـتـوانـگـر هـم چـنـیـن عـنـوان فـرعـی ” سـه سـال از تـاریـخ یـک ایـالـت” را بـر خـود دارد. مـقـصـود از ایـالـت، بـایـرن اسـت، و سـه سـال مـنـظـور 1921 و 1922 و 1923 مـی بـاشـنـد. رمـان دربـارۀ تـاریـخ بـایـرن و تـا درجـه ای تـاریـخ آلـمـان تـا زمـان کـودتـای نـافـرجـام هـیـتـلـر در نـوامـبـر 1923 در مـونـیـخ اسـت. در نـتـیـجـۀ بـازی سـرنـوشـت ایـن گـزارۀ فـوشـتـوانـگـر بـه صـورت یـک تـاریـخ تـمـام دوره ای در گـذشـتـه، آن گـونـه کـه مـقـصـود فـوشـتـوانـگـر بـود، درنـیـآمـد؛ زیـرا فـاشـیـسـم هـیـتـلـری بـا نـافـرجـامـی کـودتـا بـه اتـمـام نـرسـیـده بـود، و کـتـاب در عـوض بـه بـخـش نـخـسـت یـک اثـر سـه قـطـعـه دربـارۀ آلـمـان بـیـن جـنـگ هــای جـهـانـی اول و دوم تـبـدیـل گـردیــد. دو بـخـش دیـگــر عـنـاویــن Die Geschwister Oppenheim( نـسـل اوپـنـهـیـم )( 1933) و Exil( تـبـعـیـد)(1940) را بـه خـود گـرفـتـنـد. کـامـیـابـی در زمـرۀ بـااهـمـیـت تـریـن رمـان هـای آلـمـان در نـیـمـۀ نـخـسـت سـدۀ بـیـسـتـم مـی بـاشـد.
سـخـن از رمـان فـوشـتـوانـگـر الـبـتـه در ایـن مـجـال نـمـی گـنـجـد، تـنـهـا گـفـتـه مـی شـود، کـه آن تـا انـدازه ای یـک رمـان کـلـیـدی اسـت، زیـرا در آن هـم سـیـاسـتـمـداران بـایـرن – از جـمـلـه هـیـتـلـر – و هـم نـویـسـنـدگـان و شـخـصـیـت هـای فـرهـنـگـی بـایـرن ظـاهـر مـی گـردنـد. هـمـچـون بـسـیـاری دیـگـر از نـویـسـنـدگـان بـااهـمـیـت فـوشـتـوانـگـر نـیـز نـشـانـه هـایـی از واقـعـیـت را اخـذ کـرده، و آن هـا را مـرکـبـاً بـه سـلـیـقـۀ خـویـش ارائـه داشـتـه اسـت؛ در مـواردی بـه صـورت تـصـاویـر تـقـریـبـاً طـبـیـعـی، در مـواردی دیـگـر بـه صـورت تـصـاویـر خـودسـاخـتـه. بـه هـمـیـن گـونـه اسـت درخـصـوص پـروکـل، مـهـنـدس و کـمـونـیـسـت تـنـدمـزاج و عـصـبـانـی، کـه دارای وجـوه مـشـتـرک بـا بـرشـت مـی بـاشـد، وجـوهـی کـه فـوشـتـوانـگـر هـم چـنـیـن در کـتـاب دیـگـرش بـا عـنـوان Brecht, Dargestellt für Engländer( بـرشـت، مـعـرفـی شـده بـه انـگـلـیـسـیـان)( 1928) ذکـر کـرده اسـت.
شـکـی نـیـسـت کـه پـروکـلِ فـوشـتـوانـگـر از حـیـث شـخـصـیـت و رفـتـار تـا درجـۀ زیـادی یـک پـیـکـرۀ واقـعـی از بـر شـت مـی بـاشـد. امـا سـیـمـای سـیـاسـی پـروکـل دارای وجـه تـشـابـهـی بـا بـرشـت نـیـسـت. پـروکـل یـک کـمـونـیـسـت سـاز مـان یـافـتـه اسـت، و در خـاتـمـۀ داسـتـان، 1923، آلـمـان را بـه مـقـصـد اتـحـاد شـوروی تـرک مـی گـویـد، تـا در آن جـا در کـارخـانـه ای بـا شـغـل سـرمـهـنـدس بـه کـار پـردازد. بـرخـلاف پـروکـل، بـرشـت هـرگـز کـمـونـیـسـت بـه مـفـهـوم سـازمـان یـافـتـه نـبـوده، و نـه حـتـی کـمـونـیـسـت از حـیـث فـهـم و عـقـیـده در سـال هـای 23- 1921، یـعـنـی در زمـانـی کـه رمـان فـوشـتـوانـگـر بـه آن مـربـوط اسـت. پـیـکـره ای کـه فـوشـتـوانـگـر از طـریـق پـروکـل از بـرشـت نـقـش مـی کـنـد، بـدون مـنـاسـبـت بـا سـال هـای پـیـش از 1923( تـاریـخ خـاتـمـۀ داسـتـان) و حـتـی بـدون مـنـاسـبـت بـا مـرحـلـۀ تـکـویـن رمـان، 30- 1917 و بـعـضـی جـزئـیـات مـی بـاشـد.
ایـن جـا مـکـثـی در یـک نـکـتـه جـای خـود دارد. پـروکـل ضـمـن صـحـبـت بـا شـخـص دیـگـری در رمـان بـه نـام تـوورلـیـن (Tüverlin) دربـارۀ وظـایـف نـویـسـنـدگـان و ادبـیـات سـخـن مـی گـویـد. ” مـهـنـدس پـروکـل آمـرانـه از تـوورلـیـن مـطـالـبـه کـرد، کـه یـا ادبـیـات عـمـل گـرایـانـه، سـیـاسـی، انـقـلابـی بـه نـویـسـد، یـا هـیـچ نـنـویـسـد.” و انـدکـی جـلـوتـر در هـمـیـن رابـطـه: ” نـویـسـنـدگـان مـی بـایـد اسـنـاد زمـان را بـه دسـت دهـنـد. وظـیـفـۀ آنـان ایـن بـود. در غـیـر ایـن صـورت زنـدگـی شـان بـیـهـوده مـی بـود.” شـکـی نـیـسـت کـه مـنـظـور فـوشـتـوانـگـر ایـن جـا آنـسـت کـه او بـخـشـاً ایـن را مـطـالـبـه ای تـلـقـی مـی نـمـایـد، کـه یـک کـمـونـیـسـت عـمـل گـرا بـایـد مـطـرح سـازد، بـخـشـاً ایـن کـه بـرشـت در اواخـر دهـۀ 20 و اوائـل دهـۀ 30 واقـعـاً هـمـیـن مـطـالـبـه را هـدف خـود بـه مـثـابـۀ هـنـرمـنـد مـارکـسـیـسـت قـرار داد؛ ولـی نـه در سـال هـای 23- 1921. مـا در یـک مـبـحـث بـعـد از اسـتـنـبـاط بـرشـت از ” ادبـیـات عـمـل گـرایـانـه، سـیـاسـی، انـقـلابـی” و ” اسـنـاد زمـان” سـخـن خـواهـیـم گـفـت، اسـتـنـبـاطـی کـه تـا حـد زیـادی مـتـفـاوت بـا اسـتـنـبـاط سـایـر کـمـونـیـسـت هـا و مـتـفـاوت بـا خـط حـزبـی رسـمـی بـوده اسـت.
بـا مـقـایـسـۀ نـویـسـنـدگـی بـرشـت و فـوشـتـوانـگـر ایـن انـدیـشـه در ذهـن مـا پـیـدا مـی شـود، کـه فـوشـتـوانـگـر بـشـر دوسـت غـیـرسـوسـیـالـیـسـت بـا اثـرش کـامـیـابـی یـک سـنـد سـیـاسـی زمـان بـه مـراتـب مـهـم تـری از آن چـه بـرشـت بـا بـخـش اعـظـم ادبـیـاتـش طـی دهـۀ 20 ارائـه داشـتـه، بـه دسـت داده اسـت.
هـم چـنـیـن ارزیـابـی پـروکـل از اتـحـاد شـوروی در خـور تـأمـل مـی بـاشـد. یـکـی از هـمـحـزبـیـان کـمـونـیـسـت پـرو کـل بـه دیـدار او مـی رود. پـروکـل بـه او درس سـیـاسـی مـی دهـد: ” آن روز کـاسـپـار [ پـروکـل] آن انـدازه بـرّا بــود کـه صـلاح بـود رشـتـۀ سـخـن مـنـحـصـراً در دسـت او بـاشـد. او از هـمـه کـس و هـمـه چـیـز ایـراد مـی گـرفـت و نـظـریـاتـی بـه پـیـش مـی کـشـیـد، کـه بـیـش تـر نـاشـی از هـیـجـان زدگـی بـودنـد تـا فـکـر درسـت. او اعـلام کـرد، روسـیـه شـوروی بـه عـلـت دیـکـتـاتـوری مـفـرط حـزبـی و پـاک سـازی کـوتـاه فـکـرانـۀ حـزب بـیـش از پـیـش در سـمـت یـک دولـت طـبـقـاتـی تـکـامـل خـواهـد یـافـت، در حـالـی کـه دمـوکـراسـی هـای غـربـی مـحـتـاطـانـه، ولـی مـنـظـمـاً در سـمـت دولـت بـدون طـبـقـات کـار خـواهـنـد کـرد. تـفـسـیـرات او از وقـایـع و نـظـریـاتـش تـدریـجـاً جـسـورانـه تـر مـی شـد. در آخـر عـبـارتـی بـه کـار بـرد، کـه بـه نـظـر مـی رسـیـد بـیـش تـر بـرای اشـعـارش مـنـاسـب بـاشـد تـا بـرای تـبـلـیـغـات: مـارکـسـیـسـم نـه هـدف تـسـهـیـم ثـروت، امـا فـقـر را، نـه تـوسـعـۀ آزادی، امـا عـدم آزادی مـولـدانـه را تـعـقـیـب مـی کـنـد.” ایـن عـبـارت پـایـانـی در رمـان فـوشـتـوانـگـر را مـی تـوانـیـم بـا عـبـارتـی مـعـتــبـر از بـرشـت در ایــن رابـطـه در نـمـایــشـنـامـۀ Über die Diktatur en einzelner Menschen( دربـاره دیـکـتـاتـوری افـراد واحـد)( تـقـریـبـاً مـتـعـلـق بـه دهـۀ 30) مـقـایـسـه کـنـیـم بـه ایـن قـرار: ” در دولـت کـارگـری روسـیـه آزادی حـاکـم اسـت. در ضـمـن مـی تـوان گـفـت: در آن جـا آزادسـازی حـاکـم اسـت (…). آزادسـازی عـبـارت اسـت از آزادسـازی نـیـروهـای مـولـده، هـر آزادی شـخـصـی بـه آن وابـسـتـه مـی شـود(…).” والـتـر بـنـجـامـیـن(Walter Benjamin)(1940- 1892) در نـوشـتـه اش Versuche über Brecht( آزمـایـش دربـاره بـر شـت)(1966) ایـن قـول بـرشـت را از سـال 1938 نـقـل مـی کـنـد: ” در روسـیـه یـک دیـکـتـاتـوری بـر پـرولـتـاریـا حـاکـم اسـت.(In Russland hersche eine Diktatur über das Proletariat.)” ایـن گـونـه بـیـانـات و نـظـریـات در آن زمـان اغـلـب مـی تـوانـسـتـنـد در داخـل و خـارج اتـحـاد شـوروی بـه قـیـمـت زنـدگـی، اخـراج از حـزب کـمـونـیـسـت – اگـر عـضـو آن مـی بـودنـد -، هـم چـنـیـن بـدنـام سـازی و مـزورانـه تـریـن نـوع آزارهـا تـمـام شـونـد.13
فـوشـتـوانـگـر دسـتـنـویـس کـامـیـابـی را بـرای خـوانـدن در اخـتـیـار بـرشـت گـذاشـت. تـشـابـه شـخـصـیـت پـروکـل بـا بـرشـت بـه انـدازه ای مـایـۀ نـاراحـتـی بـرشـت گـردیـد، کـه او از پـی فـوشـتـوانـگـر کـه مـشـغـول گـذرانـدن تـعـطـیـلات در ایـتـالـیـا بـود، بـه آن جـا سـفـر کـرد، تـا او را وادار از تـغـیـیـر شـخـصـیـت پـروکـل سـازد، ولـی فـوشـتـوانـگـر نـپـذیـرفـت.
جـهـان بـیـنـی نـویـسـنـده جـوان
در سـال هـای پـسـیـن جـنـگ جـهـانـی اول هـسـتـی چـهـرۀ مـهـیـبـش را بـه آلـمـانـی هـا نـمـود. بـسـیـاری جـرئـت رو در رو یـی بـا واقـعـیـت بـی تـرحـم را بـه خـود نـمـی دادنـد، از آن روی بـرمـی گـردانـدنـد، یـا مـی گـریـخـتـنـد، و دلـگـرمـی و اطـمـیـنـان را در مـذهـب، اشـکـال گـونـاگـون اوهـام، ایـمـان اکـسـپـرسـیـونـیـسـم بـه ” انـسـان” و ” نـیـکـی”، یـعـنـی سـمـت هـای سـرطـانـی، ارتـجـاعـی در فـرهـنـگ و سـیـاسـت مـی جـسـتـنـد. آنـان که هـیـچ دلـگـرمـی و اطـمـیـنـانـی نـمـی یـافـتـنـد، آخـریـن چـاره را مـحـو شـدن از صـفـحـۀ روزگـار مـی دیـدنـد – خـودکـشـی بـه پـدیـده ای عـادی در نـسـل بـرشـت بـدل گـشـت.
در نـمـایـشـنـامـۀ بـرشـت Dreigroschenoper( ژنـده پـوش) مـتـعـلـق بـه سـال 1928، یـعـنـی تـاریـخـی کـه بـرشـت در راه مـتـعـهـد سـاخـتـن خـود بـه مـارکـسـیـسـم بـود، پـادشـاه گـدایـان پـئـاشـوم(Peachum) بـه آواز مـی خـوانـد: ” زمـیـن فـقـیـرسـت، آدم شـریـر.” و مـی افـزایـد، کـه آدم هـا در حـقـیـقـت مـی خـواهـنـد خـوب بـاشـنـد، ولـی شـرائـط ایـن اجـازه را نـمـی دهـنـد؛ بـه عـبـارت دیـگـر شـرائـط اجـتـمـاعـی تـعـیـیـن کـنـنـدۀ زنـدگـی و رفـتـار انـسـان هـا هـسـتـنـد. گـفـتـه هـای اخـلاقـی دیـگـری در ژنـده پـوش شـامـل ایـن دوئـیـت مـی بـاشـنـد، بـه عـنـوان مـثـال: اول غـذا، بـعـد اخـلاق و فـضـلـیـت.
چـنـیـن اسـتـنـبـاطـی از سـوی انـسـان هـایـی در سـرزمـیـنـی مـانـنـد آلـمـان سـپـسـیـن جـنـگ جـهـانـی اول طـبـیـعـی بـه نـظـر مـی رسـیـد، و در واقـع اسـتـنــبـاط بـخـش اعـظـم مـلــت آلـمـان بــود؛ اسـتـنـبـاطـی نــه مـبـیـن یـک رویـکــرد سـیـاسـی فـعـالانـه و بـدون وجـه اشـتـراک چـنـدانـی بـا سـوسـیـالـیـسـم یـا مـارکـسـیـسـم.
بـرشـت دیـدگـانـش را بـر واقـعـیـات نـبـسـت. آن چـه او مـی دیـد، وحـشـت زا، غـیـرانـسـانـی، بـی مـعـنـی، مـشـکـل الـدرک بـود. ولـی او سـیـسـتـم هـای دلـگـرم کـنـنـده و اطـمـیـنـان بـخـش مـصـنـوعـی فـرهـنـگـی و سـیـاسـی را هـرگـز نـپـذ یـرفـت.
او بـا روح مـسـیـحـیـت پـروتـسـتـانـی، لـوتـریـانـی فـرهـیـخـتـه شـده بـود، ولـی از مـذهـب و خـداشـنـاسـی روی بـرتـا فـت. در ارتـبـاط بـا ایـن نـکـتـه اشـعـاری سـرودۀ بـرشـت در دسـت اسـت، از آن مـیـان ” Gegen Verführung”( هـشـدار در مـورد فـریـب)( حـدود 1920)، یـا قـطـعـه شـعـری کـه بـه تـوسـط آن شـاعـر جـوان دانـش خـود را در اخـتـیـار نـسـل هـای آیـنـده قـرار مـی دهـد. تـأمـلـی در ایـن قـطـعـه شـعـر جـای خـود دارد. عـنـوان اصـلـی شـعـر “Den Nachgeborenen”( بـه نـسـل هـای آیـنـده) بـود، یـعـنـی پـیـغـامـی بـه آیـنـده، و شـعـر از حـیـث زمـانـی تـعـلـق بـه هـمـیـن دورۀ مـورد بـحـث مـا دارد. تـاریـخ سـرایـش شـعـر بـه نـظـر نـاروشـن اسـت. در ” آرشـیـو بـرشـت” بـر نـسـخـه ای مـحـفـوظ از آن تـاریـخ “Um 1920″ گـذاشـتـه شـده اسـت. مـارش در تـقـریـضـش تـاریـخ سـرایـش شـعـر را 1925 ذکـر نـمـوده، و در پـرانـتـزافـزوده اسـت: ” قـابـل قـبـول دیـرتـر”. هـنـگـامـی کـه بـرشـت خـود در اوایـل دهـۀ 50 اشـعـارش را بـازخـوانـی مـی کـرد، در مـورد ایـن شـعـر نـوشـت: ” یـکی از اشـعـار قـدیـم از دورۀ گـذشـتـه” و عـنـوان شـعـر را نـیـز به “Der Nachgeborene” ( بـه نـسـل آیـنـده) – یـعـنـی از شـکـل جـمـع قـبـلـی بـه فـرد – تـغـیـیـر داد، و شـعـر از آن بـه بـعـد بـه هـمـیـن عـنـوان انـتـشـار یـافـتـه اسـت. مـسـلـمـاً بـرشـت در دهـۀ 50 رغـبـت چـنـدانـی بـه تـصـدیـق پـیـغـام مـنـفـی شـعـرش بـه آیـنـده نـداشـت، و واضـح اسـت کـه قـرار داده شـدن شـعـر در دسـتـۀ اشـعـار قـدیـم دورۀ گـذشـتـه بـه وسـیـلـۀ او را بـایـد بـه هـمـیـن دلـیـل دانـسـت، و ایـن دسـتـه بـنـدی نـیـز طـبـعـاً از نـظـر هـر بـرشـت شـنـاسـی مـردود اسـت، زیـرا اشـعـار قـدیـم بـرشـت هـمـه بـه سـال هـای 13- 1912 مـتـعـلـق مـی بـاشـنـد. بـه هـمـان انـدازه کـه ایـن شـعـر بـه زمـان عـقـب تـری مـتـعـلـق گـردانـده شـده، بـه هـمـان انـدازه نـیـز بـر فـاصـلـۀ بـیـن پـیـغـام آن و بـرشـت، رسـول فـرهـنـگ دهـۀ 50، کـه بـه ” مـثـبـت” نـبـودن بـسـنـده، قـابـل قـبـول رویـکـردش بـه فـرهـنـگ و هـنـر و نـتـیـجـةً عـدم بـرآوردن مـطـالـبـات دولـتـمـردان آلـمـان شـرقـی(سـابـق) در ایـن زمـیـنـه هـا مـتـهـم مـی گـردیـد، افـزوده شـده اسـت. بـرشـت بـا تـغـیـیـر عـنـوان شـعـرش از ” بـه نـسـل هـای آیـنـده” بـه ” بـه نـسـل آیـنـده” آن را از صـورت پـیـغـام مـنـفـیـش بـه نـسـل هـای آیـنـده بـودن بـه یـک تـصـویـر هـزلـی از شـخـصـی مـتـأثـر از ” ضـعـف و انـحـطـاط” فـرهـنـگـی، اسـتـنـبـاط مـنـحـطـانـه و مـسـخـره از دنـیـا تـبـدیـل سـاخـتـه اسـت!( شـخـصـی کـه مـسـلـمـاً نـمـی تـوانـسـتـه یـکـسـان بـا بـرشـت بـاشـد!)
تـا جـایـی کـه بـه اکـسـپـرسـیـونـیـسـم مـربـوط مـی گـردد، سـخـن گـفـتـن از آثـار دورۀ جـوانـی بـرشـت بـه صـورت آثـار اکـسـپـرسـیـونـیـسـتـی گـمـراه کـنـنـده اسـت. طـبـیـعـةً بـرشـت از نـویـسـنـدگـان اکـسـپـرسـیــونـیـسـتـی هـنـایـش پـذیـر بـود، بـه هـمـان گـونـه کـه از نـویـسـنـدگـان غـیـراکـسـپـرسـیـونـیـسـتـی. او از مـنـابـع گـونـاگـونـی هـنـایـش و الـهـام مـی پـذیـرفـت، بـی آن کـه بـدان جـهـت نـمـایـنـدۀ ایـن یـا آن ” سـمـت”، ” مـکـتـب” یـا ” ایـسـم” بـاشـد. یـگـانـه اثـر بـرشـت کـه احـتـمـالاً مـی تـوانـد اکـسـپـرسـیـونـیـسـتـی بـه نـظـر رسـد، Oratorium( گـزارش مـقـدّس)( تـقـریـبـاً مـتـعـلـق بـه سـال هـای 17- 1916) مـی بـاشـد. وانـگـهـی بـایـد گـفـت، کـه بـرشـت از مـرحـلـۀ اولـیـۀ نـویـسـنـدگـیـش بـه وضـوح از اکـسـپـرسـیـونـیـسـم فـاصـلـه گـرفـتـه اسـت. او سـتـایـش وجـدآمـیـز اکـسـپـرسـیـونـیـسـم از فـرد را تـنـزل رتـبـۀ انـسـان فـاعـل بـه مـفـعـول درک مـی کـرد، و بـر ایـن بـود، کـه در هـرج و مـرج شـهـر بـزرگ انـسـان عـاجـز از بـرقـراری رابـطـۀ مـثـبـتـی بـا هـمـنـوع مـی بـا شـد. بـرشـت بـه وقـت دانـش آمـوزی در مـونـیـخ( بـهـار 1917) در تـمـریـنـات آرتـور کـوتـشـر(Artur Kutscher)، پـرو فـسـور هـنـر تـئـاتـر، شـرکـت مـی نـمـود، و بـی اعـتــنـاء بـه اوقـات تـلـخـی کـوتـشــر بـه تـمـسـخـر تــراژدی Seeschlacht ( جـنـگ دریـایـی)( 1917) و رمـان Der Anfang( آغـاز)( 1917) بـه تـرتـیـب آثـار ریـنـهـارد گـوریـنـگ ( 1936- 1887)(Reinhard Goering)و هـانـس جـوهـسـت(Hanns Johst)( 1978- 1890)، دو نـام عـمـدۀ اکـسـپـرسـیـونـیـسـم آلـمـان، مـی پـرداخـت. بـرشـت در تـابـسـتـان 1918 بـه نـهـر نـوشـت: ” هـنـر جـوان زمـان فـقـط مـخـالـفـت مـرا بـرمـی انـگـیـزد. ایـن اکـسـپـرسـیـونـیـســم وحـشـت نـاک اسـت.” بـال بـرشـت بــه طـور قـطـع بـخـشـاً در ضـدیـت بـا نـمـایـشـنـامـۀ ( تـنـهـا)( 1917) Der Einsameاز جـوهـسـت مـی بـاشـد( امـا بـی آن کـه ایـن امـر مـانـع مـعـاشـرت آن دو و مـکـاتـبـۀ شـان بـه اشـکـال دوسـتـانـه – هـمـکـارانـه تـا تـابـسـتـان 1920 گـردیـده بـاشـد). بـرشـت هـرگـز رغـبـتـی بـه تـولـر نـداشـت. امـا بـه جـورج کـایـسـر(Georg Kaiser)( 1945- 1878) اهـمـیـت زیـادی قـائـل بـود، دقـیـقـاً بـه سـبـب جـوانـبـی از اثـر او کـه از اکـسـپـرسـیـونـیـسـم فـاصـلـه مـی گـرفـت. بـرشـت بـعـدهـا در مـنـاسـبـتـی گـفـت، کـه او دارای دو ” پـدر غـیـرواقـعـی” مـعـنـوی بـود؛ یـکـی از آن هـا کـایـسـر نــام داشـت. بــرشـت طـبـیـعـةً بـا واعــظ ســرودی انـقـلاب جـهـانـی و بــرادری بـیـن الـمـلـلـی پـرولـتـاریـا یـوهـانـس روبـرت بـشـر(Johannes Robert Becher)( 1958- 1891)، بـه شـدت هـنـایـیـده از اکـسـپـرسـیـونـیـسـم، اهـل مـونـیـخ و از 1919 عـضـو ک.پـی.دی14، آشـنـا بـود، ولـی بـی آن کـه ارزش چـنـدانـی بـه نـو یـسـنـدگـی او قـائـل بـوده بـاشـد.
تـرک ایـمـان مـذهـبـی نـه رهـنـمـون شـخـص بـه صـرفـاً یـک سـمـت، امـا سـمـت هـای چـنـدی اسـت. بـرشـت پـس از تـرک ایـمـان مـذهـبـیـش بـا دو سـمـت مـواجـه بـود: جـبـرگـرایـی، مـادیـت گـرایـی افـراطـی.
انـدیـشـه ای کـه تـعـمـق در آن مـی تـوانـسـت وحـشـت نـاک بـاشـد، و مـوارد زیـادی نـشـان مـی دهـنـد بـرشـت در چـنـیـن انـدیـشـه ای تـعـمـق نـمـوده اسـت، ایـن بـود کـه اگـر خـدا وجـود نـدارد، و دنـیـا مـادی اسـت، پـس دنـیـا مـی تـوانـد بـه وسـیـلـۀ نـیـروهـای کـور، مـکـانـیـکـی، فـهـم نـاپـذیـر بـرای انـسـان هـا هـدایـت گـردد. در ایـن حـالـت انـسـان بـه مـفـعـولـی تـنـزل مـی یـابـد، کـه نـاتـوان از اعـتـراض فـهـیـمـانـه یـا مـداخـلـه بـه جـلـو رانـده مـی شـود. مـونـسـتـرر روایـت مـی کـنـد، بـرشـت چـگـونـه در ارتـبـاط بـا نـوشـتـن نـمـایـشـنـامـه ای کـه عـنـوان Mann ist Mann( آدم آدم اسـت)( 1921) را یـافـت، اسـتـنـبـاطـش از دنـیـا را بـه صـورت یـک سـیـسـتـم مـکـانـیـکـی بـه سـخـتـی مـعـیـن شـده و کـنـش هـای انـسـان را بـه صـو رت اعـمـال غـیـرارادی، قـابـل پـیـش گـویـی طـالـع بـیـنـانـه تـوضـیـح مـی داد! عـذاب دیـدگـی بـرشـت جـوان از چـنـیـن انــدیـشـه هـا و نـظــراتـی در نـوشـتـارهــایـی از او مـحـســوس اســت، از آن مـیــان در طــرح کــوچـک Die Erleuchtung ( وهـی)( 1921)، کـه مـربـوط بـه مـردی اسـت، کـه نـاگـهـان بـه بـیـهـودگـی جـبـری هـسـتـی بـا تـمـام خـوف انـگـیـزیـش پـی مـی بـرد.
امـا نـفـی خـدا و مـادیـت گـرایـی افـراطـی هـم چـنـیـن مـی تـوانـد بـه تـلـذذ حـیـوانـی از زنـدگـی، بـه مـطـالـبـه و بـرنـا مـه ای خـودخـواهـانـه و بـی مـلاحـظـه مـنـتـهـی گـردد. چـنـیـن گـرایـشـی در مـادیـت گـرایـی افـراطـی بـرشـت نـیـز یـافـت مـی شـود. مـا آن را در شـعـر ” هـشـدار در مـورد فـریـب” مـلاحـظـه مـی نـمـایـیـم، کـه در آن ضـمـن وعـظ ایـن کـه هـسـتـی دیـگـری جـز ایـن وجـود نـدارد، تـوصـیـه هـایـی درمـورد نـهـایـت تـلـذذ از زنـدگـی مـوجـود بـه پـیـش کـشـیـده مـی شـود. ایـن بــرنـامـه هـم چـنـیـن در نـمـایـشـنـامــۀ بـال و در تـضـاد مـسـتـقــیـمـاً مـجـادلــه ای بــا ایــمـان اکـسـپــرسـیــونــیـسـم بــه ” انـسـان” اعـلام مـی گـردد. شـخـص اصـلـی نـمـایـشـنـامـه تـجـسـم هـنـرمـنـد مـتـلـذذ از زنـدگـی و در ضـدیـت بـا جـامـعـه اسـت، هـنـرمـنـد طـبـیـعـت پـرسـت کـه بـه مـنـافـع تـجـاری یـا سـیـاسـی فـرهـنـگـی اجـازۀ اسـتـفـاده یـا سـوء اسـتـفـاده از خـود را نـمـی دهـد، پـی رو هـیـچ روش و آیـیـن دسـتـوری نـیـسـت، هـنـرمـنـدی کـه یـک احـسـاس یـگـانـگـی شـاعـرانـه بـا طـبـیـعـت مـحـرکـۀ اوسـت، امـا هـم چـنـیـن کـامـلاً خـودخـواه، بـی ایـمـان و مـضـر کـسـانـی اسـت کـه بـه او اعـتـمـاد مـی کـنـنـد. بـال غـیـراجـتـمـاعـی اسـت، ولـی غـیـراجـتـمـاعـی در یـک جـامـعـۀ غـیـراجـتـمـاعـی، جـامـعـۀ سـرمـایـه داری، کـه بـه پـنـدار بـرشـت – چـنـان کـه بـعـدهـا در سـال 1954 نـظـر داد – زنـدگـی سـتـیـز و دشـمـن فـرهـنـگ اسـت.
واضـح اسـت کـه ارتـبـاطـی بـیـن تـلـذذ بـال گـونـه( بـه شـیـوۀ بـال، شـخـص اصـلـی نـمـایـشـنـامـۀ بـال) از زنـدگـی و انـزجـار از گـنـده گـویـی و ایـمـاء و اشـارات اکـسـپـرسـیـونـیـسـم و سـربـاز کـراگـلـر در صـدای طـبـل هـا در شـب، کـه بـا سـخـنـان وهـن آمـیـز در مـورد ” نـظـرات شـیـریـن” انـقـلابـیـون دسـت در دسـت مـعـشـوقـه بـه مـنـزل، بـه تـخـتـخـواب سـفـیـد بـزرگـش روان اسـت، مـوجـود مـی بـاشـد. هـم چـنـان کـه تـلـذذ بـال گـونـه را تـا حـدودی در زنـدگـی شـخـص بـرشـت مـی تـوان تـشـخـیـص داد. اکـثـر هـمـکـاران بـرشـت مـورد اسـتـفـاده و مـصـرف او قـرار مـی گـرفـتـنـد. نـویـسـنـده مـاری لـوئـیـز فـلـیـسـر(Marieluise Fleiẞer)( 74- 1901)، کـه طـی سـال هـای 29- 1923 دارای رابـطـۀ خـصـوصـی بـا بـرشـت بـوده، در داسـتـان بـلـنـدش بـا عـنـوان “Avantgard”( پـیـش قـراول)( 1962) تـصـویـر مـؤثـری از بـرشـت نـقـش کـرده اسـت، کـه نـشـانـگـر سـلـطـه جـویـی شـبـه شـیـطـانـی بـرشـت بـر دیـگـران مـی بـاشـد. فـلـیـسـر در داسـتـانـش دربـارۀ بـرشـت مـی گـویـد، کـه او یـک “صـیـاد آدم” بـود، او ” خـونـش را مـی مـکـیـد” و نـسـبـت بـه لاشـه هـا در پـیـرامـونـش بـی تـفـاوت بـود.( مـنـظـور از لاشـه هـا کـسـانـی هـسـتـنـد، کـه بـه اشـکـال مـخـتـلـف از سـلـوک و رفـتـار نـاشـایـسـت بـرشـت صـدمـه مـی پـذیـرفـتـنـد.) بـرشـت دربـارۀ خـود در شـعـر “Vom armen B.B.”( دربـارۀ بـی.بـی. بـیـچـاره)( 1922) نـو شـتـه اسـت: ” شـمـا در مـن کـسـی را داریـد، کـه نـمـی تـوانـیـد بـه او مـتـکـی بـاشـیـد.”
بـرشـت جـوان تـا انـدازۀ زیـادی هـمـنـوعـانـش را ” مـادّه” تـلـقـی مـی کـرد، درکـی در تـبـایـن زنـنـده بـا سـنـت هـای بـشـردوسـتـانـۀ سـوسـیـالـیـسـم. ایـن گـونـه بـرخـورد بـرشـت بـه انـسـان طـبـعـاً انـعـکـاسـش را در رابـطـۀ او بـا جـنـس مـخـا لـف( زن) نـیـز داشـت. بـرشـت زن را مـفـعـول جـنـسـی تـلـقـی مـی کـرد، و رابـطـه اش بـا زنـان بـر اسـاس سـروری طـلـبـی مـرد بـود. پـائــولا بـانـهــولـزر(Paula Banholzer)( 89- 1901) در Erinnerungen und Gespräche( خـاطــرات
و گـفـت و گـوهـا)( 1981) بـه کـوشـش: آکـسـل پـولانـدر(Axel Polander) و مـیـلـیـبـالـد اسـر(Millibald Eser) مـی نـویـسـد: ” بـرشـت مـرا مـلـک شـخـصـی خـود مـی دانـسـت.”
پـرواضـح اسـت کـه ایـن هـر دو جـنـبـۀ جـبـرگـرایـی شـبـه خـرافـی و مـادیـت گـرایـی افـراطـی بـرشـت فـرسـنـگ هـا از مـاتـریـالـیـسـم بـه دور اسـت، یـعـنـی از فـلـسـفـه ای کـه جـهـان را مـادی، تـغـیـیـرپـذیـر و قـابـل شـنـاخـت درک مـی کـنـد، و بـر ایـنـسـت کـه سـاخـتـار اجـتـمـاعـی و فـرهـنـگـی جـامـعـه در نـهـایـت وابـسـتـه اسـت بـه شـرائـط مـادی، و انـدیـشـه هـا، نـظـریـات و تـصـورات انـسـان هـا در هـر حـال انـعـکـاس یـا بـازتـولـیـد کـم و بـیـش درسـت، تـقـریـبـی طـبـیـعـت و روابـط اجـتـمـاعـی مـادی مـی بـاشـنـد، و انـسـان هـا در داخـل حـدود مـادی مـشـروط شـان قـادر بـه تـغـیـیـر و هـدایـت تـکـامـل اجـتـمـاعـی و رابـطـۀ جـامـعـۀ اجـتـمـاعـی بـا طـبـیـعـت هـسـتـنـد. هـنـگـامـی کـه شـومـاکـر در کـتـابـش دربـاب نـمـایـشـنـامـه نـویـسـی بـرشـت ضـمـن تـوصـیـف احـوال بـرشـت جـوان مـؤکـداً از ” مـاتـریـالـیـسـم فـلـسـفـی” او سـخـن مـی گـویـد، گـفـتـه هـایـش کـامـلاً نـادرسـت اسـت. خـوانـنـدگـان کـتـاب او بـه آسـانـی مـی تـوانـنـد ” مـاتـریـالـیـسـم فـلـسـفـی” بـه فـهـم بـرشـت را بـا ” مـاتـریـالـیـسـم مـارکـسـیـسـتـی” یـکـسـان درک کـنـنـد، و در نـتـیـجـه ایـن بـرداشـت نـادرسـت را داشـتـه بـاشـنـد، کـه بـرشـت جـوان مـارکـسـیـسـت بـوده اسـت.
مـجـمـوعـۀ شـعـر هـائـوسـپـوسـتـیـل تـصـویـر خـوبـی از نـحـوۀ رویـکـرد بـرشـت جـوان بـه هـسـتـی ارائـه مـی نـمـایـد. اکـثـر اشـعـار مـجـمـوعـه مـسـلـمـاً در تـاریـخـی زودتـر از سـال انـتـشـار آن، 1927، سـروده شـده انـد، و مـی تـوان فـرض کـرد شـاعـر آن هـا را پـذیـرفـتـه بـاشـد، زیـرا او ضـمـن تـصـحـیـح بـعـدیـن اکـثـر اشـعـار چـیـز مـهـمـی از آن هـا حـذف نـکـرده، حـتـی تـفـسـیـری بـر آن هـا نـنـوشـتـه اسـت. دیـرتـر، در سـپـتـامـبـر 1938، بـرشـت در دفـتـر روزانـه کـار خـود نـوشـتـه اسـت: ” هـائـوسـپـوسـتـیـل بـلاشـک حـامـل مُـهـر انـحـطـاط طـبـقـۀ بـورژوازی اسـت.”(Die Hauspostille trägt zw eifellos den Stempel der Dekadenz der Bürgerlichen Klasse.) و آبـوش در نـقـدش از هـائـوسـپـوسـتـیـل در نـشـریـۀ پـرچـم سـرخ در اکـتـبـر 1927 دربـارۀ بـرشـت نـوشـتـه اسـت: ” او بـر ضـد بـورژوازی، ولـی هـنـوز بـدون ارتـبـاط درونـی بـا پـرولـتـاریـا اسـت.” در نـقـطـۀ مـقـابـل نـاقـدیـنـی کـه در هـائـوسـپـوسـتـیـل مـایـل بـه یـافـتـن عـلائـمـی از ” کـمـو نـیـسـم” بـرشـت و وابـسـتـگـی او بـه ” بـی تـعـصّـبـی نـو”(Neue Sachlichkeit)( یـک سـمـت هـنـری و ادبـی ضـد اکـسـپـر سـیـونـیـسـتـی، واقـعـیـت گـرایـانـه) بـوده انـد، شـوهـمـان در گـزاره اش از تـکـویـن هـائـوسـپـوسـتـیـل نـوشـتـه اسـت: ” کـلـیـۀ ایـن اشـعـار پـیـش از مـتـعـهـد شـدن نـویـسـنـده بـه کـمـونـیـسـم و پـیـش از وجـود داشـتـن بـی تـعـصّـبـی نـو سـروده شـده انـد.”
تـا جـایـی کـه بـه بـی تـعـصـبـی بـرشـت مـربـوط مـی گـردد، ایـن مـورد در جـاهـای زیـادی در نـویـسـنـدگـی او یـا فـتـنـی اسـت، امـا او در بـرابـر ” بـی تـعـصّـبـی نـو”، چـه بـه صـورت سـمـت و چـه جـنـبـش هـمـواره مـحـتـاط و خُـرده گـیـر بـوده اسـت.
در نـویـسـنـدگـی بـرشـت مـورد دیـگـری نـیـز مـشـهـود اسـت، و آن هـمـدردی بـا قـربـانـیـان ایـن دنـیـای تـرسـنـاک مـی بـاشـد، مـوردی مـرتـبـط بـا خـشـم نـسـبـت بـه جـامـعـه، اوضـاع، انـسـان هـایـی کـه وحـشـت بـشـری را ایـجـاد مـی نـمـایـنـد، بـرمـی تـابـنـد، تـسـریـع می کـنـنـد. در نـمـایـشـنـامـۀ تـک پـرده ای Biblen( انـجـیـل) از کـارهـای گـذشـتـۀ بـرشـت دلـسـوزی او بـه روشـنـی نـسـبـت بـه آن اهـالـی در شـهـری اسـت، کـه کـل هـسـتـی شـان را در راه جـنـگ هـای مـذهـبـی وحـشـت بـار بـه مـخـاطـره مـی افـکـنـنـد؛ نـرم دلـی او نـسـبـت بـه دخـتـر جـوانـی اسـت، کـه آمـادۀ ” قـربـانـی سـاخـتـن خـود” بـرای نـجـات شـهـر مـی بـاشـد؛ و او بـه روشـنـی از اصـول پـرسـت مـذهـبـی کـوتـه فـکـری کـه نـه تـنـهـا حـاضـرسـت در راه اصـولـش بـه مـیـرد، بـلـکـه هـم چـنـیـن هـزاران تـن را نـیـز بـا خـود بـه کـام مـرگ روانـه سـازد، فـاصـلـه مـی گـیـرد. بـرشـت در 1920 در نـقـد از نـمـایـشـنـامـۀ Don Carlos, Infant von Spanien( دون کـارلـوس، بـچّـۀ اسـپـانـیـا)( 1787) یـک تـراژدی تـاریـخـی در پـنـج پـرده از شـیـلـر دربـارۀ مـبـارزه عـلـیـه اسـتـبـداد و بـرای آزادانـدیـشـی، مـی نـویـسـد، کـه او پــس از خـوانــدن رمــان The Jungle( جـنـگــل)15 اثــر آپــتُـن سـیــنـکــلـیــر(Upton Sinclair) ( 1968- 1878) دربــارۀ ” آزادی” کـارگـران قـصـابـخـانـه هـا در شـیـکـاگـو تـحـت اسـتـیـلای سـرمـایـه داری غـرش کـنـنـده، نـمـی تـوانـد ” عـدم آزادی” دون کـارلـوس را کـامـلاً جـدی بـه گـیـرد، و نـقـدش را بـا ایـن تـوصـیـه بـه پـایـان مـی رسـانـد: ” هـم چـنـیـن رمـان سـیـنـکـلـیـر را بـخـوانـیـد.” بـرشـت در شـعـر راجـع بـه مـاریـه فـارار(Marie Farrar) بـچـه کُـش( 1922) از خـوانـنـدگـان مـی خـواهـد، کـه بـی عـاطـفـه نـبـاشـنـد، ” زیـرا هـمـۀ مـوجـودات نـیـازمـنـد مـسـاعـدت هـمـگـان هـسـتـنـد.” بـرشـت ضـمـن بـه صـحـنـه بـردن نـمـایـش زنـدگـی ادوارد دوّم از انـگـلـسـتـان در 1924 کـوشـیـد سـربـازان مـفـلـوک را بـه صـورت قـربـانـیـان جـنـگ خـونـیـن داخـلـی مـعـلـول جـاه طـلـبـی پـادشـاه بـه نـمـایـانـد.
جـهـان بـیـنـی نـویـسـنـدۀ جـوان تـا اواسـط دهـۀ 20 نـه سـوسـیـالـیـسـتـی بـه مـعـنـای عـام و نـه اصـلاً مـارکـسـیـسـتـی بـوده، ولـی امـکـان تـکـامـل در سـمـت هـای دیـگـری، هـم چـنـیـن مـارکـسـیـسـتـی وجـود داشـتـه اسـت.
2
در راه
نـیـمـۀ دوم دهـۀ 20 آن دوره ای بـود، کـه یـک فـاجـعـه را در بـطـنـش حـمـل مـی کـرد. در ورای یـک نـمـای تـب آلـود تـحـکـیـم و تـرقـی نـاگـهـانـی سـسـت بـنـیـاد، تـضـادهـای اقـتـصـادی، اجـتـمـاعـی و سـیـاسـی حـدت مـی گـرفـتـنـد. آوریـل 1925 نـمـاد عـصـر قــیـصـری و نـظـامـی گـری آلـمـان ژنــرال فـلـدمـارشـال پـول فـن هـیـنـدنـبـورگ(Paul von Hindenburg)( 1934- 1847) بـا قـریـب 15مـیـلـیـون آراء بـه ریـاسـت جـمـهـوری بـرگـزیـده شـد. در مـقـابـل، آراء نـازیـسـت هـا در انـتـخـابـات پـارلـمـان در ژوئـیـه 1932 تـقـریـبـاً 12مـیـلـیـون بـود. مـلـت آلـمـان از نـیـازهـای مـادی رنـج مـی بـرد. در سـال هـای 29- 1928 شـمـار بـی کـاران بـه 2مـیـلـیـون و در دسـامـبـر 1931 بـه 5 مـیـلـیـون بـالـغ شـد. ژانـویـه 1933 هـیـتـلـر صـدراعـظـم آلـمـان گـردیـد.
نـیـمـۀ دوم دهـۀ 20 در ارتـبـاط بـا بـرشـت دوره ای بـود، کـه او مـسـائـلـی را کـه در قـبـل شـخـصـی تـلـقـی مـی کـرد، در رابـطـۀ سـیـاسـی قـرار داد. و ایـن جـریـان چـنـدجـانـبـه و درازمـدت بـود. آن را مـی تـوان در اشـتـغـال بـرشـت بـا سـیـا سـت و ادبـیـات سـوسـیـالـیـسـتـی، در شـرکـتـش در بـحـث هـای سـیـاسـی، در تـولـیـد ادبـیـش ره گـیـری نـمـود. آن تـدریـجـاً بـه شـکـل واضـح و سـازش نـاپـذیـر و صـریـح بـه طـرف گـیـری بـرشـت از مـارکـسـیـسـم و کـمـونـیـسـم، از جـنـبـش انـقـلا بـی، از ک.پـی.دی و از اتـحـاد شـوروی مـنـتـهـی گـشـت.
مـطـالـعـه ادبـیّـات مـارکـسـیـسـتـی و ادبـیّـات سـیـاسـی دیـگـر
بـه تـاریـخ چـنـد بـار ذکـر شـده، مـشـهـور 1926 بـازمـی گـردیـم.
هـائـوپـتـمـان شـاهـد عـمـده اسـت. او در مـیـان یـادداشـت هـای قـدیـم مـربـوط بـه دورۀ هـمـکـاریـش بـا بـرشـت یـادداشـت زیـر( چـاپ شـده بـرای نـخـسـتـیـن بـار در دوّمـیـن شـمـاره ویـژه بـرتـولـت بـرشـت از دفـاتـر ادبـی نـشـریـۀ حـسّ و شـکـل در 1957) را یـافـت:
” اکـتـبـر 1926. پـس از بـه اجـراء درآمـدن آدم آدم اسـت بـرشـت کـارهـایـی دربـارۀ سـوسـیـالـیـسـم و مـارکـسـیـسـم فـراهـم مـی آورد و یـادداشـت مـی نـمـایـد، کـدام آثـار مـهـم را بـایـد ابـتـداء مـطـالـعـه کـنـد. او از مـحـل سـکـنـایـش در تـعـطـیـلات زمـان کـوتـاهـی بـعـد در نـامـه ای مـی نـویـسـد: ’ مـن غـرق خـوانـدن سـرمـایـه هـسـتـم. حـالا دیـگـر بـایـد بـه صـراحـت بـه رسـم.̔ [1]
” بـه ایـن گـواهـی هـائـوپـتـمـان تـأیـیـد پـیـش گـفـتـۀ بـرشـت را مـی تـوان اضـافـه کـرد: ” آن مـوقـع، ابـتـداء آن مـوقـع مـن مـارکـس را خـوانـدم.”
تـنـهـا یـک گـواهـی در مـورد آشـنـایـی بـرشـت در تـاریـخ پـیـش تـر از 1926 بـا ادبـیـات مـارکـس وجـود دارد. کـاهـن در کـتـاب شـرح حـالـیـش دربـاب فـوشـتـوانـگـر ذکـر مـی کـنـد، کـه فـوشـتـوانـگـر و بـرشـت بـه اتـفـاق تـعـطـیـلات را در تـا بـسـتـان 1924 – یـعـنـی دو سـال پـیـش تـر از 1926 – در روگـن مـی گـذرانـدنـد. ” در روگـن آن هـا بـه انـدازۀ کـافـی بـر سـر تـفـسـیـر مـارکـس مـجـادلـه کـردنـد. در هـر حـال در یـک مـنـاسـبـت بـرشـت بـا عـصـبـانـیـت اشـاره کـرد، کـه فــوشـتـوانـگـر بـهـتـر بـود مـارکـس را بـه خـوانـد. لـیـون مـارکـس را چـنـد سـال پـیـش خـوانـده بـود و بـا طـبـع مـلایـمـش بـه حـمـلـۀ دوسـت خـود تـبـسـم مـی کـرد.” ایـن کـه فـوشـتـوانـگـر در آن تـاریـخ بـا مـارکـس و نـظـریـات او آشـنـا بـوده، یـک امـر مـسـلـم اسـت، ولـی بـرشـت چـه؟ بـرشـت جـوان هـمـیـشـه بـه خـود اجـازۀ بـه راه انـداخـتـن بـحـثـی بـر اسـاس دانـش دسـت دوم را مـی داد، و بـنـا بـر آن چـه در مـبـحـث پـیـشـیـن گـفـته شـد، او بـا ادبـیـات مـارکـس از طـریـق مـطـالـعـۀ آن هـا آشـنـایـی نـداشـتـه اسـت.
گـواهـی فـوق الـذکـر هـائـوپـتـمـان، کـه هـمـه جـا در ادبـیـات دربـاب بـرشـت نـقـل شـده اسـت، کـامـلاً دقـیـق نـیـسـت، بـه ایـن مـفـهـوم کـه آن هـرگـز از سـوی کـسـانـی کـه بـه مـنـابـع مـادۀ شـرح حـالـی دسـت رسـی داشـتـه انـد، تـعـمـیـق یـا تـکـمـیـل نـگـردیـده اسـت. در یـادداشـت هـای مـنـتـشـر شـدۀ شـخـص بـرشـت هـیـچ رهـنـمـونـی نـمـی یـابـیـم. دفـاتـر روزانـۀ انـتـشـار یـافـتـۀ بـرشـت صـرفـاً شـامـل سـال هـای 22- 1920 مـی گـردنـد، و ایـن هـا بـه اضـافـۀ یـادداشـت هـای شـرح حـالـی او مـربـوط بـه دورۀ 54- 1920 تـا جـایـی کـه بـه اواسـط نـیـمـۀ دوم دهـۀ 20 مـربـوط مـی شـونـد، بـسـیـار مـخـتـصـر هـسـتـنـد. Briefe( نـامـه هـا)ی بـرشـت( 1981) نـیـز اطـلاعـات چـنـدانـی از مـطـالـعـۀ سـیـاسـی او در ایـن دوره بـه دسـت نـمـی دهـنـد، و نـامـۀ نـقـل قـول شـده از هـائـوپـتـمـان جـزو ایـن کـتـاب بـرشـت نـیـسـت. دفـتـر روزانـه کـار بـرشـت نـیـز از سـال 1938 آغـاز مـی گـردد.
بـنـابـرایـن جـای تـأسـف اسـت، کـه هـائـوپـتـمـان اطـلاعـات دقـیـقـی بـه دسـت نـداده اسـت. نـقـل قـول او از بـرشـت چـنـد پُـرسـۀ پـاسـخ داده نـشـده مـطـرح سـاخـتـه اسـت. مـا دارای اطـلاع نـاچـیـزی از ایـن مـورد هـسـتـیـم، کـه وقـتـی بـرشـت در نـامـه ای در آخـر تـابـسـتـان 1927 بـه هـلـن ویـگـل(Helene Weigel)( 71- 1900) از او مـی خـواهـد ” هـر ادبـیـات مـارکـسـیـسـتـی” را بـه وی ارسـال کـنـد، مـنـظـورش کـدام ادبـیـاتـی هـسـتـنـد؟ سـپـس ” یـادداشـت مـی نـمـایـد”، کـدام آثـار مـهـم را بـایـد ابـتـداء مـطـالـعـه کـنـد. سـئـوال ایـن کـه آثـار چـه کـسـانـی را؟ آیـا از مـارکـسـیـسـت هـای مـجـرب؟ امـا یـک نـکـتـه مـسـلـم اسـت، و آن ایـن کـه بـرشـت مـطـالـعـۀ سـرمـایـه را آغـازیـده، و ” غـرق خـوانـدن” آن بـوده اسـت. و در ایـن مــورد کـارل هـیـنـز لـودویـگ(Karl – Heinz Ludwig)(و.1936) در کـتـابـش Bertolt Brecht, Philosophische Grundlagen und Implikationen Seiner Dramaturgie( بـرتـولـت بـرشـت، اسـاس فـلـسـفـی و پـیـچـیـدگـی هـای فـنّ درام نـویـسـی او)( 1975) ایـن پـرسـش را مـطـرح مـی سـازد، کـه آیـا اشـتـغـال بـرشـت بـا مـطـالـعـۀ سـرمـایـه بـا تـوجـه بـه حـجـم قـابـل مـلاحـظـۀ اثـر تـا چـه انـدازه عـمـیـق بـوده اسـت؟ پـاسـخ ایـن پـرسـش بـه نـظـر مـی رسـد از طـرف ایـسـلـر در گـفـت و گـوهـایـش بـا بـونـگـه در بـارۀ بـرشـت داده شـده بـاشـد. ضـمـن گـفـت و گـوهـا بـونـگـه مـی پـرسـد: ” سـرمـایـه را کـه حـتـمـاً بـایـد خـوانـده بـاشـد؟ – ایـسـلـر: بـی شـک جـلـد اول را. – بـونـگـه: نـه بـیـش از آن؟ – ایـسـلـر: بـیـش از آن بـرای او لازم نـبـوده اسـت. هـمـان بـرای بـرشـت کـفـایـت مـی کـرده اسـت.” گـفـت و گـوهـای ایـسـلـر و بـونـگـه آمـوزنـده اسـت. بــونــگــه تـمـام وقــت سـعـی مــی کـنــد بــرشــت را دارای عـنـوان قــرمــز بــه ســازد، بـــرچــســب سـیــاسـی مــشــخـص ” مـارکـسـیـسـت” بـه او الـصـاق نـمـایـد، در حـالـی کـه ایـسـلـر ایـن نـوع اسـتـنـبـاط و شـیـوۀ طـرحـی را نـمـی پـذیـرد. او بـه یـک صـحـبـتـش( از قـرار مـعـلـوم در یـک سـمـیـنـار یـا نـظـیـر آن) بـا چـنـد آلـمـانـی بـامـعـلـومـات اشـاره مـی کـنـد، کـه درصـدد تـشـخـیـص بـرشـت بـه صـورت مـارکـسـیـسـت بـودنـد، آن قـدر کـه سـرانـجـام کـامـلاً بـرشـت را فـرامـوش نـمـودنـد، و صـحـبـت شـان بـه مـارکـسـیـسـم مـنـحـصـر گـردیـد، مـوضـوعـی کـه مـورد عـلاقـۀ دانـشـجـویـان نـیـز بـود. و ایـسـلـر بـا لـحـن مـخـصـوصـی مـی افـزایـد: ” نـه هـمـۀ دانـشـجـویـان”. در خـاتـمـه ایـسـلـر بـه دانـشـجـویـان گـفـتـه بـود، کـه او بـرخـلاف دوسـتـان بـامـعـلـومـاتـش ادبـیـات بـرشـت را بـه سـبـب مـارکـسـیـسـت بـودن آن نـمـی خـوانـد – اگـر مـقـصـودش ایـن بـود، در عـوض ادبـیـات مـارکـس را مـی خـوانـد – و اقـرار کــرده بـود: ” مـن بـرشـت را مـی خـوانـم، زیـرا او بـاشـکـوه اسـت!”
در ایـن رابـطـه قـابـل ذکـر اسـت، کـه در کـتـاب شـرح حـالـی مـصـور هِـشـت دربـاب بـرشـت، صـفـحـۀ 77، عـکـسـی بـا شـمـارۀ 100 از کـتـاب سـرمـایـه بـا ایـن زیـرنـوشـت وجـود دارد: ” نـسـخـۀ مـارکـس مـتـعـلـق بـه بـرشـت. زمـانـی کـه مـن سـرمـایـه را خـوانـدم، نـمـایـشـنـامـه هـایـم را فـهـمـیـدم. خـواهـنـد فـهـمـیـد، چـرا مـن خـواهـان اشـاعـۀ بـااهـمـیـت ایـن کـتـاب هـسـتـم. تـقـریـبـاً 1927.[2]
از گـفـتـۀ بـرشـت ایـن بـرداشـت را مـی تـوان کـرد، کـه کـتـاب در ایـن عـکـس نـسـخـۀ سـرمـایـه مـتـعـلـق بـه بـرشـت در سـال 1927 مـی بـاشـد، حـتـی شـایـد هـمـان نـسـخـه ای کـه او در سـال 1926 غـرق خـوانـدنـش بـوده اسـت. در هـر حـال در رابـطـه بـا مـطـالـعـۀ سـرمـایـه بـه وسـیـلــۀ بــرشـت در 1926 آگـاهــیـم، کــه بــرشـت عـلاقــۀ بـخـصـوصـی بــه نـسـخـۀ مـشـخـصـی از آن کـتـاب شـامـل یـک مـقـدمـه داشـتـه، کـه بـه وسـیـلـۀ کـورش( دربـارۀ ایـن رافـضـی بـیـش تـر در بـعـد) از طـرف ” انـتـشـارات کـیـپـنـهـئـور” در سـال 1932 بـیـرون داده شـده بـود، و آن نـسـخـه تـنـهـا شـامـل جـلـد اول سـرمـایـه بـوده اسـت. از ایـن نـسـخـۀ کـتـاب در چـنـد مـورد در نـامـه هـای بـرشـت و کـورش سـخـن گـفـتـه شـده اسـت.
شـومـاکـر نـیـز در کـتـاب شـرح حـالـیـش، از هـائـوپـتـمـان نـقـل قــول مـی کـنـد، و ضـمـنـاً از دو کـتـابـی کـه بـرشـت در سـال 1926 مـطـالـعـه نـمـوده، و مـربـوط بـه اتـحـاد شـوروی بـوده انـد، نـام مـی بـرد. یـکـی از آن هـا کـتـاب هـنـری ژیـلـبـو(Henri Guilbeaux)( 1938- 1884)16 بـا عـنـوان Lenin, Ein Treues Bild seines Wesens( لـنـیـن، یـک پـیـکـره حـقـیـقـی)( 1923) بـود. کـتـاب تـوصـیـف سـیـاسـی مـفـصـلـی از کـار لـنـیـن و خـاطـرات شـخـصـی بـسـیـار از او را دربـرمـی گـیـرد. آن در زمـان انـتـشـارش از نـقـطـه نـظـر حـزب کـمـونـیـسـت کـامـلاً قـابـل قـبـول بـود، و بـلافـاصـلـه نـیـز بـه زبـان هـای روسـی و فـرانـسـوی درآمـد، ولـی سـپـس – در سـال هـای 27- 1926 – بـه دلـیـل اشـارات و عـطـف تـوجـه دهـی هـای آن بـه لـو تـروتـسـکـی(Lev Trotskij)(مـقـتـ.1940- 1879) تـقـبـیـح گـردیـد، و بـعـد بـه دلـیـل نـام بـرده شـدن بـه گـفـتـمـان ” دشـمـنـان خـلـق” در آن: گـریـگـوری زیـنـوویـف(Grigorij Zinovjev)(مـقـتـ.1936- 1883)، لـو کـا مـنـف(Lev Kamenev)(مـقـتـ.1936- 1883)، نـیـکـلای بـوخـاریـن(Nikolaj Bukharin)(مـقـتـ.1938- 1888)، کـارل رادک (Kark Radek)(مـقـتـ.1939- 1885) و دیـگـران، هـم چـنـیـن بـه دلـیـل تـکـامـل سـیـاسـی شـخـص نـویـسـنـدۀ کـتـاب بـیـش از پـیـش تـقـبـیـح شـد. در حـالـی کـه بـرشـت در تـابـسـتـان 1929 هـمـفـکـریـش را بـا ژیـلـبـو بـیـان مـی نـمـود، ژیـلـبـو از نـاحـیـۀ کـمـونـیـسـت هـای آلـمـانـی مـورد حـمـلـه قـرار گـرفـت، و در نـشـریـۀ کـمـونـیـسـتـی Linkskurve( گـردش بـه چـپ) در آغـاز 1930 بـه عـلـت مـحـکـومـیـت مـرگ او در فـرانـسـه مـورد ریـشـخـنـد واقـع، و احـمـق کـامـلـی نـامـیـده شـد، کـه زمـانـی مـی پـنـداشـتـه کـمـونـیـسـت بـوده، در صـورتـی کـه هـرگـز نـمـی دانـسـتـه از چـه چـیـزی حـرف مـی زده اسـت! جـالـب اسـت شـومـاکـر در کـتـابـش فـقـط از نـویـسـنـده و کـتـاب او نـام مـی بـرد، امـا کـلـمـه ای دربـارۀ بـرخـورد مـوصـوف بـه نـویـسـنـده ذکـر نـمـی کـنـد. در خـصـوص دومـیـن کـتـاب مـطـالـعـه شـده بـه وسـیـلـۀ بـرشـت، شـومـاکـر تـنـهـا از عـنـوان آن نـام مـی بـرد: Geist und Gesicht des Bolschewismus( روح و سـیـمـای بـلـشـویـسـم)( 1926). نـویـسـنـدۀ ایـن کـتـاب رنـه فـولـوپ مـیـلـر(René Fülöp – Miller)( 1963- 1891)، یـک نـویـسـنـدۀ مـحـافـظـه کـار – مـسـیـحـی اسـت، و تـوصـیـفـش تـا درجـۀ زیـادی ضـدشـوروی مـی بـاشـد. تـصـاویـر کـتـاب حـائـز ارزش سـنـدگـرایـانـۀ بـااهـمـیـتـی بـود، و بـرشـت بـنـابـرایـن ضـمـن صـحـبـتـش از کـتـاب تـوصـیـه مـی کـرد بـایـد بـا قـیـچـی تـصـاویـر را از نـوشـتـه هـا بُـریـد و جـدا کـرد! مـقـصـود شـومـاکـر از خـودداری از ذکـر ایـن نـکـات در کـتـابـش آنـسـت، کـه از آگـاه سـاخـتـن خـوانـنـدگـان از ایـن مـوضـوع بـه پـرهـیـزد، کـه وقـتـی بـرشـت در 1926 دو کـتـاب دربـارۀ اتـحـاد شـوروی بـرگـزیـده، یـکـی از آن هـا کـتـابـی بـوده کـه در آن تـاریـخ مـی رفـتـه تـا کـم تـر بـرای ک.پـی.دی قـابـل قـبـول گـردد، و دیـگـری عـلـنـاً ضـدشـوروی بـوده اسـت. شـومـاکـر انـدکـی جـلـوتـر در کـتـابـش نـقـل مـی کـنـد، کـه بـرشـت عـلاوه بـر ادبـیـات جـورج ویـلـهـلـم فـریـدر یـش هـگـل(Georg Wilhelm Frierdrich Hegel)( 1831- 1770)، بـه مـطـالـعـۀ دسـتـنـویـس هـای فـلـسـفـی بـه جـا مـانـده از لـنـیـن(des philosophischen Nachlasses Lenins) نـیـز سـرگـرم بـوده اسـت. مـنـظـور او از ایـن دسـتـنـویـس هـا فـقـط مـی تـوانـد دفـاتـر یـادداشـت بـه جـا مـانـده از لـنـیـن حـاوی تـفـاسـیـر فـلـسـفـی گـونـاگـون، Filosofskije tetradi( بـه آلـمـانـی: Aus dem philosophischen Nachlass)، بـاشـد. ولـی در ایـن مـورد نـیـز جـا بـه جـا سـازی مـحـتـاطـانـۀ تـاریـخ بـه وسـیـلـۀ شـومـاکـر بـه خـوبـی مـحـسـوس اسـت. بـا دقـتـی نـمـی تـوان بـرداشـت دیـگـری جـز ایـن داشـت، کـه در ایـن جـا از تـاریـخ پـیـشـا 1930 سـخـن گـفـتـه مـی شـود، در حـالـی کـه تـرجـمـۀ آلـمـانـی دسـتـنـویـس هـای لـنـیـن ابـتـداء در آغـاز 1933 انـتـشـار یـافـتـه اسـت، و بـنـابـرایـن اگـر بـرشـت آن را مـطـالـعـه نـمـوده بـاشـد، مـسـلـمـاً بـایـد در زمـانـی بـوده بـاشـد، کـه او بـه طـرف گـیـری سـیـاسـی پـرداخـتـه بـوده اسـت. هــم چـنـیـن شـومـاکـر ذکـر نـمـی کـنـد، کـه آیـا بـرشـت بـا اثـر فـلـسـفـی دیـگـر لـنـیـن مـاتـریـالـیـسـم و امـپـیـریـوکـریـتـیـسـیـسـم( 1909)، کـه بـرای نـخـسـتـیـن بـار در سـال 1927 بـه صـورت جـلـد سـیـزدهـم Lenins Sämtliche Werke( مـجـمـوعـه آثـار لـنـیـن)( چـاپ آلـمـانـی) و بـعـد بـه صـورت کـتـاب جـداگـانـه در سـال 1935 بـیـرون آمـده، آشـنـا بـوده، یـا آن را نـیـز مـطـالـعـه نـمـوده بـاشـد؟
بـه طـور کـلـی بــه نـظـر عـجـیــب و انــدک قـابـل فـهــم مـی رسـد، کــه چــه صـحـبــتـی از مـطـالـعــۀ ادبـیـات سـوسـیـالـیـسـتـی و مـارکـسـیـسـتـی بـه وسـیـلـۀ بـرشـت در مـیـان اسـت. بـه عـنـوان مـثـال از کـتـب ژیـلـبـو و فـولـوپ مـیـلـر در نـوشـتـه هـای ولـکـر نـام بـرده نـمـی شـود. در عـوض در کـتـاب او شـرح وقـایـع زنـدگـی بـرشـت نـام دو کـتـاب دیـگـری ذکـر مـی شـود، کـه اثـری از آن هـا در کـتـاب شـومـاکـر نـیـسـت. یـکـی از آن دو کـتـاب( در واقـع جـزوه) Die neuen Hef te der Revolutionsgeschichte( جـزوه نـویـن تـاریـخ انـقـلاب) نـام داشـتـه، کـه بـرشـت در نـامـۀ پـیـش گـفـتـه اش در اوا خـر تـابـسـتـان 1927 از ویـگـل خـواسـتـه بـود آن را بـه هـمـراه نـوشـتـۀ مـارکـسـیـسـتـی دیـگـری بـرای او ارسـال نـمـایـد. نـام آن نـوشـتـۀ مـارکـسـیـسـتـی دیـگـر در نـامـه بـرده نـشـده، امـا آن بـه احـتـمـال قـوی بـایـد Illustriete Geschichte der russischen Revolution( تـاریـخ مـصـوّر انـقـلاب روسـیّـه)بـاشـد، کـه بـه شـکـل جـزوات طـی سـال هـای 28- 1927 در بـرلـیـن انـتـشـار یـافـتـه اسـت. چـرا شـومـاکـر ایـن نـکـتـه را ذکـر نـمـی کـنـد؟ آیـا شـایـد بـه ایـن دلـیـل کـه آن بـه وسـیـلـۀ بـو خـاریــن، نـیـکـولای کـریـلـنـکـو(Nikolai Krylenko)(مـقـتـ.1938- 1885)، فـئـودور راسـکـولــنـیـکـوف(Fjodor Raskolnikov)( 1939- 1892) و تـروتـسـکـی، یـعـنـی قـربـانـیـان جـنـایـات اسـتـالـیـن، بـه رشـتـۀ تـحـریـر درآمـده اسـت؟ کـتـاب دیـگـر Karl Marx, Leben und Werk( کـارل مـارکـس، زنـدگـی و اثـر)( 1928) تـألـیـف اوتـو رولـه(Otto Rühle) (1943- 1874)17 مـی بـاشـد، کـه بـرشـت آن را در زمـرۀ بـهـتـریـن کـتـب سـال 1928 مـی دانـسـت. کـتـاب شـرح حـالـی رولـه دربـاب مـارکـس در 500 صـفـحـه بـخـشـاً تـحـلـیـل روانـکـاوانـه و از حـیـث مـاده غـنـی اسـت. روشـن اسـت ک.پـی. دی رغـبـتـی بــه رولـه نـداشـت، و کـتـاب او مـایـۀ غـیـظ و خـشـم بـسـیـار حـزب گـردیـد. هـرمـان دونـکـر(Hermann Duncker)(1960- 1874) نـقـدش از کـتـاب رولـه را در نـشـریـۀ گـردش بـه چـپ( ژانـویـه 1930) بـا ایـن واژه هـا بـه اتـمـام مـی رسـانـد: ” هـیـچ آشـپـز فـاشـیـسـت کـثـیـفـی هـرگـز غـذای ضـدمـارکـس مـسـمـوم تـری از ایـن را کـه رولـه زرنـگ مـو فـق بـه آن شـده، نـپُـخـتـه اسـت.” ایـن کـتـاب را بـرشـت واقـعـاً در سـال 1928 – زمـانـی کـه بـه حـزب کـمـونـیـسـت آلـمـان نـزدیـک مـی شـد – بـه عـنـوان یـکـی از بـهـتـریـن کـتـب سـال بـرگـزیـده و مـعـرفـی کـرده بـود( در 1926 کـتـب ژیـلـبـو و فـولـوپ مـیـلـر را، در 1927 تـاریـخ مـصـوّر انـقـلاب روسـیّـه را).
بـرشـت اغـلـب و بـنـا بـه دلایـلـی عـمـداً در مـورد حـافـظـۀ بـد خـود غـلـو مـی کـرد. بـه عـنـوان نـمـونـه در نـامـه ای در 1937 از ” رولـه قـدیـم” چـنـیـن سـخـن مـی گـویـد: ” مـی دانـی هـمـو کـه بـایـد مـارکـس را بـا نـظـر بـه یـبـوسـت مـز مـنـش تـوضـیـح داده بـاشـد، مـن نـمـی دانـم ایـن حـقـیـقـت دارد یـا نـه.” بـرشـت کـه در 1928 کـتـاب رولـه را در شـمـار بـهـتـریـن کـتـب سـال مـی دانـسـت، تـقـریـبـاً 10 سـال بـعـد بـا لـحـنـی از آن سـخـن مـی گـویـد، کـه انـگـار کـتـاب و نـو یـسـنـده اش را نـمـی شـنـاسـد!
بـه دلـیـل خـوبـی مـی تـوان پـرسـیـد، آیـا بـرشـت واقـعـاً چـه ادبـیـاتـی مـطـالـعـه مـی کـرده اسـت؟
روشـنـگـری هـا
12 از جـمـلـه هـنـرپــیـشـۀ کـمـدی و کـارگــردان مـشـهـور چـارلـز چـاپـلـیـن(Charles Chaplin)( 1977- 1889) سـود هـنـری زیـادی از مـطـالـعــۀ رفـتـار مـضـحـک هـیـتـلـر بــرد، و بـر ایـن اسـاس یـکـی از آثــار مـانـدگـارش، کـمـدی سـیـاسـی گـونـۀ The Great Dictator( دیـکـتـاتـور بـزرگ) را در سـال 1940 خـلـق کـرد.
13 مـصــداق ایــن، پــاک سـازی هــا در کُـمـیـنــتـرن(Komintern)( اخـتـصـارِ انـتـرنــاسـیــونــال کـمـونـیـسـتی) بــود. روی مــدودف(Roi Medvedev) (و.1925)،مـورخ و مـبـارز حـقـوق شـهـرونـدی، اقــدام ضـدکُـمـیـنـتـرن اسـتـالـیـن را بـر اسـاس مـطـالـعـۀ ژرف تـاریـخ عـصـر اسـتـالـیـن در مـقــالــه ای در آوریـل 1969 در نـشـریـۀ کـمـونـیـسـت چـنـیـن خـلاصـد کـرده اسـت: “(…) بـه دسـتـور استـالـیـن بـیـش از 60% دسـتـگـاه کُـمـیـنـتـرن بـه صـورتـی کـه پـس از هـفـتـمـیـن کـنـگـرۀ جـهـانـی تــرکـیـب شـده بـود، مـعــدوم گـردیــد، و تـنـهـا طـبــق یـکـی از صــورت هــای اسـامـی خــارجـی تـأیـیـد شـده از سـوی اسـتـالـیـن در حـدود 300 عـضـو فـعـال کُـمـیـنـتـرن دسـتـگـیـر شـدنـد.”
14 بـشـر بـعـد بــه یـک شـخـصـیـت فـرهـنـگـی ک.پـی.دی تـبـدیـل گـردیـد. او جـزو رهـبـری اتّـحـادیـه نـویـسـنـدگـان پـرولـتـاریـایـی – انـقـلابـی آلـمـان(Bund proletarische – revolutionärer Schriftsteller Deutschlands)، عـضـو هـیـئـت تـحـریــریــۀ نـشـریـۀ گــردش بــه چــپ، در مـهـاجــرت در مـسـکــو ســردبــیـر Internationale Literatur / Deutsche Blätter( ادبــیّـات بـیـن الـمـلــلـی / جـرایــد آلـمـانـی)، از 1945 پــس از بــازگـشــت بــه آلـمـان مـتـصـدی مـقـامـات رهـبـری کـنـنـده، سـرانـجـام وزیـر فـرهـنـگ آلـمـان شـرقـی( سـابـق) بـود.
15 تـحـقـیـقـاتـی بــه مـدت تـقـریـبـاً شـش مــاه در سـال 1904 کـه سـیـنـکـلـیـر بـا لـبـاس مـبـدل و هـویـت مـخـفـی در صـنـایـع گـوشـت آمـریـکـا بـرای روزنــامـۀ سـوسـیـالـیـسـتـیAppeal to Reason ( اپـیـل تـو ریـزون) در شـهــر شـیـکـاگـو انـجـام مـی داد، الـهـام بـخـش او بــرای خـلـق رمـان گـرایـشـی جـنـگـل گـردیـد. در مـیـان چـهـاردیــواری یـک قـصـابـخـانـۀ مـاشـیـنـی عـظـیـم، کـثـیـف، مـتـعـفـن، بــا سـر و صــدای سـرسـام آوری و جـرقـۀ مـاشـیـن هـا او بــا چـهـرۀ کـریـه عـفـریـت سـرمـایــه داری رو در رو مـی شـود، و بــه رأی الـعـیـن تـجـربـه مـی نـمـایــد، کـه ” سـرمـایـه مـانـنـد یـک خـونـخـوار فـقـط بـا مـکـیـدن کـار زنـده جـان مـی گـیـرد، و هـر قـدر بـیـش تـر آن را بـه مـکـد، بـه هـمـان قـدر بـیـش تـر زنـده خـواهـد بـود.”( مـارکـس: ســرمـایـه، ج1.) ارزش فـرد انـسـانـی با نـیـروی کـاری که او بـه قـیـمـت مـعـیـنـه در بـازار کـار به کـارفـرمای سـرمـایـه دار می فـروشـد، مـحک زده مـی شـود، و ایــن ارزش بـیـش از ارزشـی نـیـسـت کــه گـاومـیـش بــا کـارش در دشـت بــرای صـاحـب خــود دارد. انــسـان مــوجــودی اسـت کـه هـسـتـیـش در کـار کــردن، خـوردن، خـوابـیـدن و بــازتـولـیـد نـیـروی کــار مـصـرف شــده اش خـلاصـه مـی گـردد. تـفـاوت انـسـان بـا گـلـه هـای گــاو و خـوک کـه از اقـصـاء نـقــاط مـمـلـکـت بــه قـصـد ذبـح – یـا درسـت تـر کـشـتـار جـمـعـی، کـه بـی شـبـاهـت بـه کـشـتـار رقـت انـگـیـز گـلـه هــای سـگ مـاهـی در پـیـرامـون ژاپـن نـیـسـت – بـه قـصـابـخـانـه هـا مـی آورنـد، بـه نـظـر نـمـی رسـد جـز اسـتـعـداد حـرف زدن و ذره ای فـکـرکــردن – کـه آن هـم در جـریـان فــرسـایـنـده و نـهـایـةً خُـرد کـنـنـدۀ تــولـیـد از کـار مـی افـتـد، چـه، امــر اسـاسـی مـقــتـضـی از انـسـان حـرکـت ورقـص یـکـنـواخـت، مــداوم بـازوهـا و عـضـلات او در هــم آهـنـگـی بــا ریـتـم کـار مـاشـیـن هـاسـت، بــه گـونــه ای کـه انـگـار انـسـان جـزیـی از مـکـانـیـسـم آن هـا شـده – بـاشـد. انـسـان هـایـی کـه بـا بـرخـورداری از سـلامـتـی و قـوت بـه اسـتـخـدام سـرمـایـه درمـی آیـنـد، زمـانـی کـه آخـریـن قـطـرات عـصـارۀ نـیـروی شـان مـکـیـده شــد، بــه مـانـنـد تـفـالــۀ انـسـانـی از جـریــان تـولـیـد بـه بـیـرون پـرتـاب مـی شـونـد، تـا بـه تـحـتـانـی تـریـن اقـشـار اجـتـمـاع بـه پـیـونـدنـد، زنـد گـی پـارازیـتـی بـیـابـنـد، ” هـمـان زنـدگـی ای کـه در کـشـتـارگـاه ژرفـای دوزخ اجـتـمـاعـی بـه پـایـان مـی رســد.”(Irving Stone(1903 – 89): Jack London, Sailor on Horseback, 1938.) و جـای شـان را در جــریـان تـولـیـد تـازه نـفـسـانـی پـر کـنـنـد، که سـرنـوشـت مـشـابـه در انـتـظـارشـان اسـت. ایـن واقـعـیـت عـیـنـی خـشـن، بـی تـرحـم و هـلاکـت بـار را سـیـنـکـلـیـر می بـیـنـد، حـس می کـنـد، درک مـی کـنـد، لـمـس مـی کـنـد، و گــزارش بـی مـلاحــظـۀ آن را در قـالــب زیـبـایــی شـنـاخـتـی رمــان صـادقـانــه بـه دسـت مـی دهـد. و آیـا بـر یـک چـنــیـن اثــر چـه نــامـی مـنـاســب تــر از نــام هـمـان قــانـونـی کــه در شـکــل سـفــسـطـه ایــش در جـامـعــۀ ســرمـایــه داری حـاکـم اسـت – “جـنـگـل”؟ جـنـگـل بــرای نـخـسـتـیـن بـار بــه صـورت داسـتـان مـسـلـسـل از 25 فـوریــه تــا 4 نـوامـبــر 1905 در اپـیـل تـو ریـزون انـتـشـار یـافـت، و بــه صـورت کـتـاب در سـال بـعــد( 1906) مـنـتـشـر گـردیــد. ایـن کـتـاب جـنـجـالـی در جـامـعــۀ سـرمـایــه داری آمـریـکـا بـرانـگـیـخـت، و چـنـد مــاه بـعـد از نـشـر در بـه تـصـویـب رسـیـدن دو قــانـون در زمـیـنـۀ صـنـعـت گـوشـت و نـظـارت بـر آن بـخـشـاً مـؤثـر افـتـاد. نـویـسـنـدۀ مـشـهـور جـک لـنـدن(Jack London)( 1916- 1876) ضـمـن نـقــدی درخـشـان بـر رمــان جـنـگــل – کـه در نــامـوری ایـن اثـر بـرجـسـتـه و رسـواکـنـنـدۀ سـرمـایـه داری مـؤثـر بـود – جـنـگـل را ” کـلـبـه عـمـو تـوم(Uncle Tom’s Cabin) از نـظـر بـردگـی دسـتـمـزدی” نـامـیـد. ( کـلـبـه عـمـوتــوم کـتـاب مـشـهـور هـاریـت الـیـزابـت بـیـچـر اسـتوو(Harriet Elizabeth Beecher Stowe)( 96- 1811) دربـارۀ بـرده داری در ایـالات جـنـوبـی اتـازونـی اسـت، و در سـال 1852 انـتـشـار یـافـتـه اسـت.)
16 ژیـلـبـو یـک روزنـامـه نـگـار بــود. در جـنگ جـهـانـی اول بــا لـنـیـن در سـویـس آشـنـا گـردیـد، و سـیـاسـت ضـدجـنـگ لـنـیـن( زیـمـروالـد – چـپ) را پـذیــرفـت. از سـویـس اخـراج گـردیــد. در فـرانـسـه بـه عـنـوان خـائـن بـه مـیـهـن بـه مـرگ مـحـکـوم گـردیـد. از آن جـا گـریـخـت. بـه مـسـکـو رفـت( در آن جـا در کُـمـیـنـتـرن کـار کـرد). زمـسـتـان 23- 1922 عـازم بـرلـیـن شـد، و بـالاخـره در 1932، کـه هـمـفـکـریـش بـا کـمـونـیـسـم را تــرک کـرده، ضـدشـوروی و تـقــریـبـاً مـوافـق فـاشـیـسـم گـشـتـه بـود، بــه فـرانـسـه بــازگـشـت، و حـکـم مــرگـش پـس از مـحـاکـمـۀ دیـگــر او در 1933 لـغـو شـد.
17 رولـه از سـال 1912 یـک نـمـایـنـدۀ سـوسـیـال دمـوکـرات هـا در پـارلـمـان بـود. نـخـسـتـیـن کـسـی بـود کـه در مـارس 1915 بـه لـیـبـکـنـشـت پـیـوسـت، و بــه اتـفـاق او بــر عـلـیـه اعـطـائـیـات جـنـگ رأی داد. در انـقـلاب نــوامـبـر یـکـی از چـپـی هـای رادیـکـال(Ultralinke) بـود. یـکـی از دو رهـبـر شـورای کـارگـران و سـربــازن در درسـدن بـود، امـا آن را تـرک کـرد. در تـحـویـل 19- 1918 در اولـیـن کـنـگـرۀ ک.پـی.دی، سـپـس در کـنـگــرۀ غـیـرقـانـونـی حـزب در هـیـدلـبـرگ شــرکـت داشـت، و اکـتــبـر 1919 جـزو 18 نـمـایـنـدۀ مـحـروم شـده از شـرکـت در مـذاکـرات بـود،
نـمـایـنـدگــانـی کـه سـال بـعــد، در آوریــل 1920، حـزب کـارگـر کـمـونـیـسـت آلـمـان(Kommunistische Arbeiterpartei Deutschlands(KAPD)) را تـشـکـیـل دادنــد، کـه از طـرف حـزب کـمـونـیـسـت آلـمـان مُـهـر ” حـزب فـرقـه گـرای تـفـرقـه انـداز” بـه آن زده شـد. زمـانـی کـه آن سـپـس بـه صـورت حـزب مـوافـق به عـضـویـت در کُـمـیـنـتـرن پـذیـرفـتـه شـد، یـکی از شـرائـط پـذیـرش، اخـراج رولـه بـه اتـهـام ” فـعـالـیـت ضـدشـوروی” بـود. بـعـد رولـه در چـنـد کـار سـنـدیـکـالـیـسـتـی گـونـاگـون شـرکـت داشـت.
[1](Oktober 1926. Nach der Aufführung von ̔ Mann ist Mann’ beschafft sich Brecht Arbeiten über den Sozialismus und Marxismus und lässt sich aufschreiben, welche Grundwerke er davon zuerst studieren Soll. Aus dem Urlaub schreibt er in einem Brief kurze Zeit später: ̔ Ich stecke acht Schuh tief im Kapital. Ich muss das jetzt genau wissen.’)
[2] “)Marx – Ausgabe Brechts. Als ich Das Kapital von Marx las, verstand ich meine Stücke. Man wird verstehen, dass ich eine ausgiebige Verbreitung dieses Buches wünsche. Etwa 1927.)