زبان پرندگان
شکوفه غفاری
زبان پرندگان – آنسلم کیفر 1989
“زبان پرندگان” اثری است با کیفیت چند معنایی و چند لایه، تشکیل شده از: مکعبی ساخته شده از خاکستر و رزین، کتاب های سربی انباشته بر هم، صندلی های شکسته و در نهایت بال های سربی گسترده به وسعت 17 پا(5.1816متر). وزنی حدود به سه تن و ابعاد 290x493x170 سانتی متر. اثری پر رمز و راز و استعاری، سترگ در فرم و معنا با عنوانی که شاید تا حدودی کلیدی باشد بر فهم و دریافت ما ازآن چه پیش رو داریم، همانطور که کیفر معتقد است زبان پرندگان پرده از حقیقت پنهان بر می دارد؛ “زبان پرندگان” یا به تعبیری” آهنگ پرندگان” در ادبیات قرون وسطی و زبان رمزگون عرفانی، جادویی انگاشته می شد و از آن به عنوان زبانی که پرندگان در ارتباط با خدا استفاده می کردند یاد شده است. در تصوف، زبانی خدایی بود و در داستان های عامیانه ی کشورهایی چون روسیه، آلمان، یونان و … پرنده ها موجوداتی بودند که از اسرار نهانی آگاه بودند و قهرمانان را از خطر و وجود گنج های پنهانی مطلع می کردند(مانند داستانی روسی با همین عنوان).
اما شاید آنچه حائز اهمیت است کاربرد این زبان در کیمیاگری است، چنانچه آنسلم کیفر نیز هنر را کیمیا گری می داند؛ این زبان در کیمیاگری اسرار آمیز و کامل پنداشته شده و کلیدی بود برای دستیابی به دانش عالی. دانشی که مانند کیمیاگری رویاییست دست نیافتنی که با کتابهای سوخته نمود یافته؛ کتاب های بسته و به هم فشرده که شاید بازنمود دانش مخفی و نهفته باشند( دانشی تحت کنترل نظام فاشیسم). کتاب در آثار کیفر گاه بیانگر حافظه ی جمعی و شخصی بوده اند و گاه در تقدیس روشنفکران و شاعرانی چون پل سلان شاعریهودی رمانیایی آلمانی زبان به کار رفته اند. کتاب های سوخته شاید نمادی از شکست خوردن در به تصویر کشیدن کهن الگوها و اساطیر یعنی همان دلبستگی های تصویر شده در کارهای کیفر هستند. در اینجا گویی عنوان “زبان پرندگان” را در تقدیس کتاب ها به کار برده است؛ استعاره از دانشی رمز آمیز و والا. در رویارویی با این اثر حجم عظیمی ساخته شده از خاکستر و رزین در زیر بار پرنده ای بال گشوده، محکم ایستاده است؛ پرنده بسان سیمرغ می ماند که از خاکستر خود متولد شده چنان که گویی کتاب های سوخته بر خاکستر خود استوارند یعنی همان کیمیاگری ای که کیفر در جستجوی آن است؛ ” هنر نوعی از کیمیا گری است می تواند فهم ما را از گذشته دگرگون کند و ما را به حال حاضر سوق دهد”1 اما آیا با پرنده ای چون عقاب مواجهیم در حال محافظت از آشنایه ی خود، که شاید کنایه ای باشد برخانه ی کوهستانی هیتلردر نزدیکی بایرن(Berchtesgaden) که با عنوان انگلیسی اش آشیانه ی عقاب خوانده می شد و یا با فرشته ای بدون سر؟ هر آنچه که پیش روی ما است چه فرشته ای بدون سر باشد چه پرنده ای عظیم الجثه در یک چیز مشترک است و آن بال های سربی گشوده است؛ بال هایی که می توانند امید به نجات را آگاهی دهند اما در نقطه ای از زمان بی حرکت باز ایستاده اند و سربی بودنشان اسارتی را ترسیم می کند که کیفر بارها در صحبت هایش در باره ی این متریال به آن اشاره کرده است: “سرب تنها متریالی است که به اندازه ی کافی سنگین است تا بار تاریخ بشریت را به دوش بکشد.”2
در کیمیاگری قرون وسطی از سرب به عنوان عنصری برای رسیدن به طلا استفاده می شد آنچنان که اعتقاد بر این بود که سرب دارای روح است و تداعی کننده ی کبوتر سفید. گویی همه چیز در”زبان پرندگان” از آرزویی سرچشمه می گیرد که امیدی بر تحققش نیست؛ بال هایی که سربی بودنشان پروازشان را ممانعت می کند، کتاب های سوخته ای که بسته مانده اند(منابع حکمت گذشته که بر خلاف بهره اش از بال های آسمانی قابلیت پرواز ندارند) و صندلی هایی که شاید می توانستند جایگاه مخاطبانی باشند در حال تماشای صحنه ای از تئاتر اما در میان سنگینی کتاب ها له شده و شکسته اند آنگونه که دیگر تحمل و طاقت سنگینی باری را ندارند که با آن مواجه اند و به نوعی همه چیزدچار همان فراموشی ای شده است که بشریت در مقابل تاریخ سنگین و سربی پیش از خود دچار آن است. اثر “زبان پرندگان” تلاشی است در جهت بازنمایی آنچه که کیفر آن را وظیفه ی هنرمند در به تصویر کشیدن غیر ممکن ترین چیزها می داند. فرم غول پیکری که مفهومی عظیم تر را با خود حمل می کند.
- https://www.royalacademy.org.uk/article/anselms-alchemy
- http://www.theartstory.org/artist-kiefer-anselm.htm