ایدئالیسم در انگلستان: ادوارد کایرد

 نویسنده: ویلیام سوئیت     

ترجمه: بهزاد کورشیان    

ادوارد کایرد فیلسوف اسکاتلندی نیمه ی دوم قرن 19 میلادی  یکی از چهره های اصلی جنبش ایدئالیستی که فلسفه ی مسلط انگلیسی از 1870م تا میانه ی 1920م بود، محسوب می شود. پژوهش های معروفش درباره ی کانت و هگل تأثیری عمیق بر نسل دوم ایدئالیست های انگلیسی، کسانی به مانند جان واتسون (John Watson) و برنارد بوزانکت (Bernard Bosanget) داشت. کایرد در طول زندگی طولانی و پربار خود در دانشگاه، امور سیاسی و اصلاحات اجتماعی و آموزشی بسیار فعال و تأثیر گذار بود. او در دومین سلسله از سخنرانی های گیفورد (Gifford) به بسط پراهمیت تفسیر سیر تکاملی مفاهیم مذهبی پرداخت (ایده ی خیر، نفس، خدا، و رابطه ی خدا با نوع بشر).

1. زندگی نامه

ادوارد کایرد در گرینوک، اسکاتلند در 23 مارس 1835 متولد شد. او برادر کوچکتر جان کایرد متأله و یزدان شناس معروف بود. ادوارد مطالعاتش را در دانشگاه گلاسکو(Glasgow) آغاز کرد(هرچند برای مدت کوتاهی به دلیل بیماری آن را رها کرد) کمی بعد به کالج بالیول آکسفورد که از آنجا نیز در سال 1863 میلادی فارغ التحصیل شد، راه پیدا کرد. تحصیلاتش را ادامه داد، او در مرتن کالج آکسفورد از سال 1864 تا 1866به عنوان مربی آغاز به کار کرد، اما بزودی آنجا را به منظور کسب کرسی استادی فلسفه ی اخلاق در گلاسکو ترک کرد (1893-1866).  در اینجا بود که هزینه هایش به وسیله ی حقوق آکادمی کاهش یافت، کایرد در دانشگاه و امور سیاسی آنجا نیز فعال بود، اوهمچنین مسئولیت برپایی مطالعات علوم سیاسی در دانشگاه را نیز برعهده گرفت. پس از مرگ بنجامین جوئت (Benjamin Jowett) ادوارد کایرد به آکسفورد بازگشت و در آنجا عهده دار ریاست بالیول کالج تا سال 1907م شد. او از اعضای بنیان گذار آکادمی بریتانیا (1902)، شعبه ی مشابه آکادمی فرانسه بود، و مفتخر به گرفتن دکترای افتخاری از دانشگاه سنت آندروز (1883)، آکسفورد (1891)، کمبریج (1898) و ولز (1902) گردید.

کایرد مانند بسیاری از ایدئالیست های انگلیسی علاقه ی زیادی به ادبیات کلاسیک داشت. در کتاب دو جلدی اش “مقالاتی درباره ی ادبیات و فلسفه” (Essays on Literature and Philosophy) (1892)، او مقالاتی انتقادی درباره ی گوته، روسو، کارلایل، دانته و وردزورث، همراه با بحثی (در جلد دوم) درباره ی دکارتیسم (دکارت، مالبرانش، و اسپینوزا) و متافیزیک گردآوری کرده است.

خط مشی سیاسی کایرد به طور کلی لیبرال و ترقی خواه بود. او همچنین طرفدار تعلیم و تربیت زنان، و مخالف جنگ بوئرها (1902-1899) بود و مانند گرین، درگیر برنامه های تعدیل هزینه های دانشگاه -بویژه در گلاسکو و لندن- بود، در دانشگاه لندن دانش آموخته ها و اساتید درصدد بودند تا شکاف میان طبقات اجتماعی که در فقر و فلاکت کار و زندگی می کردند را کم کنند.

کایرد در سال 1907 از مقامش به عنوان ریاست بالیول کالج استعفا داد، و در نوامبر همان سال درگذشت. او در گورستان مزار قدیس آکسفورد، در کنار جوئت و گرین به خاک سپرده شد.

2. نقد کانت و هگل

 کایرد به همراه تی.اچ. گرین در زمره ی نسل اول ایدئالیست های انگلیسی قرار می گرفت که فعالیت فلسفی شان تا اندازه ی زیادی در واکنش با سنت غالب تجربه گرایی و دیدگاه های تداعی گرای الکساندر بین و جان استوارت میل قرار گرفت. با این حال، او توانایی عبارت پردازی ادبی را داشت، قابلیتی که تی.اچ. گرین فاقد آن بود؛ او همچنین تمایل داشت تا پرسش هایی را بررسی کند که با روش  نشان دادن تکامل تاریخی ایده ها ارتباط داشتند. در حالی که گرین به مرگی زود هنگام در سن 47 سالگی درگذشت، کایرد از زندگی نسبتا ً طولانی و پرباری برخوردار شد. بدین ترتیب علت آن که او چنین تأثیر نیرومندی -بویژه  درباره ی رابطه ی فلسفه و مذهب- بر ایدئالیست های متأخر کسانی مانند جان واتسون و برنارد بوزانکت داشت، مشخص است. هرچند بارها از سوی هگلی ها مطرح شده است که کایرد عمیقا ً متأثر از ایمانوئل کانت است، با این حال او بیشتر مفسری منتقد است.

اولین اثر عمده ی او “شرح انتقادی فلسفه ی کانت” (A Critical Account of the Philosophy of Kant) (1877) نام داشت، که بر “نقد عقل محض” و “مقدمه ای برهرمتافیزیک آینده ” ی کانت متمرکز بود. بعد از آن او کار دیگری را در 1889م با نام “فلسفه ی نقادی کانت” (The Critical philosophy Of Immanuel kant )  در دو جلد تالیف کرد که در آن سعی می کرد تا رابطه ی نقدهای سه گانه با یکدیگر( اشاره به آثار کانت)  و امتداد نهضت تفکر کانتی را نشان دهد. به طور کلی ادوارد کایرد با این مساله قانع شده بود که اگر چه کانت عصر جدیدی را در فلسفه با هدف وحدت پیشینی A Priori)) و پسینی A Posteriori)) شروع کرد ولیکن در نهایت در تحقق این ایده ناموفق بود. همین جا ایدئالیسم کایرد شکل گرفت. در این دو جلد درباره ی کانت او به دنبال «نشان دادن همان استدلال متافیزیسین بزرگ بود که، با فرض خود جهان را با تبر به دو نیم کرده بود، تقریبا بی اختیار، با وجود این نمایان گر یک سیر مداوم و ناگزیر به سوی وحدت عینی ارگانیک.» “به هر حال، او معتقد بود که “فلسفه ی کانتی تنها مرحله ی نخست است”، گرچه البته مرحله ای ضروری، در گذار از فلسفه به اشکال عالی تر ایده الیسم.”

شرح و تفسیری همدلانه از فلسفه ی هگل در رساله ی کایرد درباره ی هگل (1883) ارائه شد و در سال 1885 میلادی، “فلسفه ی اجتماعی و مذهبی کنت” (Social Philosophy And Religion Of  Comte) ( که شامل مجموعه مقالاتی می شد که پیش از این در نشریه ی (Conteinporary Review) چاپ شده بود) را منتشر کرد. در این دو اثر، کایرد تفسیرهایی انتقادی از آن ها (هگل و کنت) درباره ی سیر فکری خودشان ارائه کرد. به عنوان مثال، درباره ی کنت، کایرد این گونه نوشت که نمی توان در عین حال از یک «مذهب انسانی (بشری)» سخن گفت در همان حال و در آن واحد به «مذهبی خدایی» نیز چشم داشت. در برداشتش از هگل به مانند کانت، هدف کایرد نشان دادن وحدتی بود که ذهن باید با ارجاع کثرت به آن ایجاد کند هر چند گوناگون و ناسازگار به نظر برسد، این تحلیل مقدمه ای بر تطابق با واقعیت  بود.

3. روش فلسفی

روش فلسفی کایرد با بسیاری از معاصرانش متفاوت بود. این روش هم به طور مداوم و هم به نحوی مشروط سازنده بود.  به عقیده ی کایرد، « روش واقعی تکریم یک متفکر، ملزم ساختن او به شناخت از دیدگاه خودش است،» و  تنها در آن زمان « که ایده هایش را به مثابه ی امری ابژکتیو به آزمون بگذارد این امر میسر می شود.» بدین ترتیب، او معتقد بود آنگاه که حقایق نویسنده ای را در بر می گیرند، او همچنان که به سمت آن ها کشیده می شود، با خطاها و گمراهی ها نیز مواجه می گردد. بدین ترتیب، یکی از نتایج این روش، این بود که کایرد عقیده ی خود را اغلب به طور غیر مستقیم از شرح و تفسیرهایش از آراء دیگران تثبیت می کرد.

4. تکامل و دین

ادوارد کایرد به مانند بسیاری دیگر از ایدئالیست ها، مثلا ً دی.جی. ریتشی  (1903-1853) علاقمند نشان دادن رابطه ی نظریه ی سیر تکاملی بر اساس پیشرفت تفکر و فرهنگ بود. او در نخستین سلسله از سخنرانی های گیفورد، با عنوان “تکامل دین”  (The Evolution Of Religion) (دو جلد، 1893)، تا اندازه ای کمتر نسبت به دیگر آثارش به تفسیر آراء و نظرات دیگر فیلسوفان پرداخت. او در این سخنرانی ها کانون توجه خود را معطوف به امکان های دانش مذهب و همچنین ماهیت مذهب از عصر یونانی کرد، ولیکن علاقه ای بویژه به تکامل آیین مسیحیت به واسطه ی رفرمیسم (اصلاح مذهبی) داشت.

ادوارد کایرد نشان داد حس معنوی نوع بشر ابتدا به نحوی عینی بر او مسلط  می شود، اما بعد از آن با تطور انتزاعی سقوط و تحت سیطره ی سوژه قرار می گیرد.

کایرد در سری دوم از سخنرانی ها گیفورد در سال 1904م با عنوان “تکامل الهیات در بین فیلسوفان یونان” (The Evolution Of Theology In The Greek Philosophers)  بار دیگر شرح تکاملی اش از مفاهیم مذهبی را پی گرفت. (برای مثال ایده ی خیر، نفس، خدا و رابطه ی خدا با نوع بشر) نسبت به  تامل دینی، یا الهیات. روایت فلسفه ی یونان که اساسا ً مورد تعلق خاطر او بود (البته این علاقه تنها منحصر به آن نمی شد) در پیوند آن با الهیات نهفته بود، این امراز طریق افلاطون  به ارسطو، رواقیون و  فیلون، فلوطین –در سخنرانی آخر- به الهیات مسیحی و سنت آگوستین ختم می شد.

عموما ً دیدگاه های کایرد درباره ی دین وابسته به شناختش از اخلاق و اقتباس های او از هگل (و گوته)، ایده ی اخلاقی از ایثار، یا “مرگ برای زندگی” که نقش بسیار مهمی در بوزانکت داشت، بود. کایرد همواره بر اهمیت دین تاکید می کرد و معتقد بود متافیزیک حقیقی باید توانایی شرح و بیان آن را داشته باشد.

5. منابع و مطالب بیشتر

Suggestions for Further Reading

The Collected Works of Edward Caird, 12 Volumes, Ed. and Introd. Colin Tyler, Bristol, UK: Thoemmes Press, 1999.

A Critical Account of the Philosophy of Kant, with an Historical Introduction. Glasgow: J. Maclehose, 1877.

The Problem of Philosophy at the Present Time: an Introductory Address Delivered to the Philosophical Society of the University of Edinburgh. Glasgow, James Maclehose & sons, 1881. (43 p.)

Hegel, Philadelphia: J. B. Lippincott and co.; Edinburgh: W. Blackwood and sons, 1883.

The Social Philosophy and Religion of Comte. Glasgow: J. Maclehose and sons, 1885. New York, Macmillan, 1885.

The Moral Aspect of the Economical Problem; Presidential Address to the Ethical Society. London, Swan Sonnenschein, Lowrey & Co., 1888. (18 p.)

The Critical Philosophy of Immanuel Kant, Glasgow: J. Maclehose & sons, 1889; New York: Macmillan, 1889. 2 v.

Essays on Literature and Philosophy, Glasgow, J. Maclehose and sons, 1892. 2 v. [v. 1. Dante in his relation to the theology and ethics of the Middle Ages. Goethe and philosophy. Rousseau. Wordsworth. The problem of philosophy at the present time. The genius of Carlyle; v. 2. Cartesianism. Metaphysic.]

The Evolution of Religion. 2 v., Glasgow: James Maclehose, 1893; New York: Macmillan, 1893. [Gifford lectures; 1890/1891-1891/1892]

Address on Plato’s Republic as the Earliest Educational Treatise, Delivered by Edward Caird at the Closing Ceremony of the Session 1893-94. Bangor: Jarvis & Foster, 1894 (22 p.)

The Evolution of Theology in the Greek Philosophers. 2 v., Glasgow: J. Maclehose and sons, 1904. [Gifford lectures, Glasgow; 1900/1901 and 1901-1902].

Idealism and the Theory of Knowledge. London: Henry Frowde, 1903 (14 p.)

Lay Sermons and Addresses : Delivered in the Hall of Balliol College, Oxford. Glasgow : J. Maclehose; New York: Macmillan, 1907.

The standard assessment of Caird’s work is:

The Life and Philosophy of Edward Caird by Sir Henry Jones and John Henry Muirhead. Glasgow: Maclehose, Jackson and co., 1921.